Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 273

१२/५ ० पापिद्वेषः त्याज्य: 0
१८७९ पटीयनानाप्रदेशविवक्षया ‘बहवः पटाः' इत्यादिव्यवहारस्याऽपि प्रामाणिकत्वं प्रसज्येतेति एकत्र भिन्नत्वापादनं द्रष्टव्यम् ।।
वस्तुन एकप्रदेशस्वभावत्वेनैव वस्त्रैकदेशे कम्पमाने 'वस्त्रं कम्पते' इति सर्वैः एव अविगानेन रा प्रतीयते। प्रकृते “देशस्य देशिनमन्तरेण कदाचिदप्यभावात् तद्ग्रहणद्वारेण सर्वमपि वस्तु निर्णयेन गृहीतम्” म (वि.आ.भा.३१७ म.वृ.पृ.९४) इति विशेषावश्यकभाष्यमलधारवृत्तिवचनमपि स्मर्तव्यम् ।
प्रकृते आध्यात्मिकोपनयस्त्वेवम् – अनेकप्रदेशस्वभावाद् असङ्ख्येयप्रदेशमयम् आत्मानम् उद्दिश्य रा देश-प्रदेशव्यवहारः सम्पद्यते। प्रदेशार्थनयाद् व्यवहारनयाद् वा आत्मव्यक्तित्वं सखण्डं विभक्तम् क असङ्ख्येयदेश-प्रदेशव्याप्तञ्चेति विज्ञाय स्वकीयैकाऽखण्डाऽविभक्तव्यक्तित्वमदो न कार्यः। णि अनेकप्रदेशस्वभावबलाद् आत्मरुचकप्रदेशाः पापप्रवृत्तस्याऽपि शुद्धा इति विभाव्य तस्मै नैव कुप्येद् - રૂત્યુપદેશ: મોક્ષેડપિ પૂર્વો1 (99/-૨) સ્તિત્વવિચમાવી: રૂદોwાશ્વ (૧૨/૨-૪-) ૧૩ જણાવાયેલ છે તે ઉપલક્ષણ છે. તેથી જો એકપ્રદેશસ્વભાવને માન્ય કરવામાં ન આવે તો એક જ પટને ઉદેશીને પટના અનેક પ્રદેશોની વિવક્ષાથી “અનેક પટો છે' - ઈત્યાદિ વ્યવહારો પણ પ્રામાણિક થવાની આપત્તિ આવશે. તેથી એકત્ર ભિન્નત્વની સમસ્યા ઊભી થશે. આ વાત પણ ખ્યાલમાં રાખવી.
અવયવકંપનથી અવયવીમાં કંપનની પ્રતીતિ છે (વસ્તુ) વસ્તુમાં એકપ્રદેશસ્વભાવ હોવાના લીધે જ વસ્ત્રનો એક ભાગ હલે ત્યારે “વસ્ત્ર હલે છે' - આવી પ્રતીતિ બધા જ લોકોને નિરાબાધપણે થાય છે. પ્રસ્તુતમાં વિશેષાવશ્યકભાષ્યમલધારવૃત્તિની એક વાત યાદ કરવા યોગ્ય છે. ત્યાં શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજીએ જણાવેલ છે કે “અવયવી વિના તે અવયવીના અવયવ તરીકે પદાર્થનું ક્યારેય પણ અસ્તિત્વ હોતું નથી. તેથી અવયવનું ગ્રહણ = જ્ઞાન કરવા દ્વારા સમગ્ર વસ્તુ નિર્ણય દ્વારા જ્ઞાત થઈ જાય છે. મતલબ કે અવયવીમાં એકપ્રદેશસ્વભાવ હોવાથી અંશજ્ઞાનથી ! અંશીનું = અવયવીનું જ્ઞાન સંગત થાય છે.
હા, અવિભક્તત્વનું અભિમાન ટાળીએ છે આધ્યાત્મિક ઉપનય - આત્માના પ્રદેશ અસંખ્ય હોવાથી “આત્માના દેશો, પ્રદેશો” – આવો વ્યવહાર થાય છે. તેમાં નિયામક અનેકપ્રદેશસ્વભાવ છે. પ્રદેશાર્થનયના કે વ્યવહારનયના અભિપ્રાયથી આપણું વ્યક્તિત્વ સખંડ છે, વિભક્ત છે, અસંખ્ય દેશ-પ્રદેશમાં વહેંચાયેલું છે. આવું જાણીને આપણા એક-અખંડ -અવિભક્ત વ્યક્તિત્વનું અભિમાન ક્યારેય ન કરવું. અનેક પ્રદેશ સ્વભાવના પ્રભાવથી આત્માના આઠ ચકપ્રદેશો પાપની પ્રવૃત્તિ કરનાર જીવના પણ શુદ્ધ રહ્યા છે. જો અનેકપ્રદેશસ્વભાવ ન હોય તો પાપિચ્છ જીવનો એક આત્મપ્રદેશ મલિન થતાં સંપૂર્ણ આત્મા મલિન થવાની આપત્તિ આવે. તેથી કોઈ જીવ પાપની પ્રવૃત્તિમાં પરાયણ હોય તો પણ અનેકપ્રદેશસ્વભાવપ્રયુક્ત રુચકપ્રદેશશુદ્ધિની વિભાવના કરી તેના પ્રત્યે કોપાયમાન ન થવું. તેના પ્રત્યે દ્વેષ ન કરવો. આવો બોધપાઠ અહીં મેળવવા જેવો છે. પૂર્વે અગિયારમી શાખામાં જણાવેલ અસ્તિત્વાદિ સ્વભાવો તથા આ શાખામાં જણાવેલ ચેતનતા-અમૂર્તતા-અનેકપ્રદેશતાદિ સ્વભાવો મોક્ષમાં પણ છે જ. તેથી જ સિદ્ધ ભગવંતના ગુણને અને સ્વભાવને જણાવવાના અવસરે