Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
??/૮
• बौद्धमतद्योतनम् ॥
१७४५ જો નિત્યતા ન છઈ તો, અન્વયે વિના ન કારય હોવઈ જી, કારયકાલિ અછતું કારણ, પરિણતિરૂપ વિગોવઈ જી; અનિત્યતા જો નહીં સર્વથા, અર્થક્રિયા તો ન ઘટઈ જી, દલનિ કારયરૂપ પરિણતિ, અનુત્પન્ન તો વિઘટઇ જી ૧૧/૮ (૧૯૦) नित्यानित्यस्वभावयोः अनभ्युपगमे विपक्षबाधमाह - 'द्रव्ये'ति ।
द्रव्यनित्यता नास्ति चेत् ? तदा कार्याऽयोगोऽन्वयविरहेण, कार्यकाले कारणाऽसत्त्वे कार्यकारणताभङ्ग एव । सर्वथैवाऽनित्यताविरहेऽर्थक्रियाविरह आपद्येत,
दले कार्यरूपतापरिणतौ सर्वथाऽजन्मता विघटेत ।।११/८॥ __ प्रकृते दण्डान्वयस्त्वेवम् – द्रव्यनित्यता नास्ति चेत् ? तदा अन्वयविरहेण कार्याऽयोगः। श कार्यकाले कारणाऽसत्त्वे कार्य-कारणताभङ्गः एव । सर्वथैव अनित्यताविरहे अर्थक्रियाविरहः आपद्येत । क (સા વ) ફત્તે છાર્યરૂપતાપરિપતી (સત્યમેવ) | (તથા વ) સર્વથા નતા વિવટેતા99/૮T the
ननु नाशकमेवेह किमपि न सम्भवति। मुद्गरादिप्रहारानन्तरं घटादिनाशमवलोक्य लोके मुद्गरादेः घटादिनाशकत्वमुच्यते तन्न चारुतरम्, तथाहि - मुद्गरादिना विनाशकाले किं घटादिरेव का क्रियते, आहोस्वित् कपालादयः, उतः तुच्छरूपोऽभावः ? इति त्रयी गतिः ।
અવતરણિકા - વસ્તુમાં નિત્યસ્વભાવનો અને અનિત્યસ્વભાવનો સ્વીકાર કરવામાં ન આવે તો શું દોષ આવે ? તેને ગ્રંથકારશ્રી દેખાડે છે :
શ્લોકાર્થ - જો દ્રવ્યમાં નિત્યતા ન હોય તો અન્વય ન હોવાથી કાર્યની ઉત્પત્તિ જ થઈ નહિ શકે. કાર્યસમયે કારણ જ હાજર ન હોય તો કાર્ય-કારણભાવનો ભંગ જ થઈ જાય. તથા દ્રવ્યમાં સર્વથા જો અનિયતા ન હોય તો અર્થક્રિયાનો અભાવ આવી પડશે. તથા તે અર્થક્રિયા તો ઉપાદાન ર. કારણમાં કાર્યરૂપતા પરિણતિ હોય તો જ સંભવે. તેથી કારણમાં કાર્યરૂપતાનો પરિણામ માનવામાં આવે તો સર્વથા અનુત્પન્નતાનું = એકાન્તનિત્યતાનું વિઘટન થશે. (૧૧/૮)
| સર્વ વસ્તુ સર્વથા ક્ષણિક - બૌદ્ધ , વ્યાખ્યાર્થ - બૌદ્ધ વિદ્વાનો એવું માને છે કે “કોઈ પણ પદાર્થનું નાશક કોઈ જ કારણ જગતમાં સંભવતું નથી. હથોડાનો પ્રહાર ઘડા ઉપર થવાથી ઘડો નાશ પામતો દેખાવાથી લોકો હથોડાને ઘટનાશક માને છે. પરંતુ આ વાત વ્યાજબી નથી. તે આ રીતે - ઘડા વગેરેનો નાશ ઉત્પન્ન થાય તે સમયે હથોડા વગેરે દ્વારા (૧) શું ઘટાદિ જ ઉત્પન્ન કરવામાં આવે છે ? કે (૨) કપાલ-ઠીકરા વગેરે ઉત્પન્ન કરવામાં આવે છે ? કે (૩) તુચ્છસ્વરૂપ અભાવ ઉત્પન્ન કરવામાં આવે છે ? આ ત્રણ વિકલ્પ ઊભા થાય છે. પુસ્તકોમાં “કાલે' પાઠ. કો.(૬+૧૦+૧૧)નો પાઠ લીધો છે.
