Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 218

१८२८
र भव्यताव्याख्या ___ *“आत्मादेः स्ववृत्त्यनन्तकार्यजननशक्तिभव्यता, तत्तत्सहकारिसमवधानेन तत्तत्कार्योपधायकताशक्तिश्च સ તથામતિ તથા મર્યવાતિપ્રસ” રૂરિ તુ હરિભકાવાર્થ| l/૧૧/૧૧ - स्वभावस्याऽनभ्युपगमे तु तेषां धर्मास्तिकायत्वादिरूपेण परिणमनाद् गत्याधुपष्टम्भकत्वं प्रसज्येतैव,
धर्मास्तिकायादिष्विव जीवादिष्वपि तदा धर्मास्तिकायत्वादिसत्त्वात् । ततश्च कथञ्चिदभव्यपरिणामोरा ऽपि सर्वद्रव्येषु कक्षीकर्तव्यः एव । म एतत्सर्वमभिप्रेत्य द्रव्यस्वभावप्रकाशाऽपराऽभिधानस्य बृहन्नयचक्रस्य वृत्तौ “भव्यस्यैकान्तेन परपरिणत्या
सङ्करादिदोषसम्भवः। अभव्यस्याऽपि तथा (सति) शून्यताप्रसङ्गः, स्वरूपेणाऽपि अभवनाद्” (बृ.न.च.६९
યુ.પૂ.૩૭) રૂત્યુન્ क श्रीहरिभद्रसूरीणान्तु अयम् अभिप्रायः - आत्मादेः स्वाभाविकी स्ववृत्त्यनन्तकार्यजननशक्तिः = णि भव्यता । तत्तत्सहकारिसमवधानेन तत्तत्कार्योपधायकताशक्तिश्च अकर्मजा तथाभव्यतेति । तथाभव्यतयैव का सर्वेषां भव्यानां युगपमुक्तिगमनादिलक्षणोऽतिप्रसङ्गः न सम्भवति । षड्दर्शनसमुच्चये श्रीराजशेखरसूरिभिः “काल-स्वभाव-नियति-चेतनेतरकर्मणाम्। भवितव्यतया पाके मुक्तिर्भवति नाऽन्यथा ।।” (ष.स.१७९) इति ત્યારે તેમાં ધર્માસ્તિકાયત્વ વગેરે ગુણધર્મો આવી જશે અને તે ગતિ-સ્થિતિ વગેરેમાં સહાય કરવા માંડશે જ. તેથી સર્વ દ્રવ્યોમાં કથંચિત અભવ્યસ્વભાવ પણ માનવો જરૂરી જ છે.
1 / સંકર અને શૂન્યતા દોષની આપત્તિ છે. (ત.) આ બધી જ બાબતને લક્ષમાં રાખીને, દ્રવ્યસ્વભાવપ્રકાશ જેનું બીજું નામ છે તે બૃહન્નચક્ર ગ્રંથની વૃત્તિમાં જણાવેલ છે કે “જો વસ્તુને એકાત્તે ભવ્યસ્વભાવવાળી માનવામાં આવે તો તેનું પરદ્રવ્યસ્વરૂપે પરિણમન થવાથી સંકર વગેરે દોષનો સંભવ છે. તથા સર્વથા અભવ્યસ્વભાવ માનવામાં આવે તો વસ્તુની છે શૂન્યતાનો પ્રસંગ આવશે. કારણ કે તેવું માનવાથી વસ્તુનું સ્વરૂપથી પણ પરિણમન નહિ થાય.”
જ ભવ્યસ્વભાવ અંગે શ્રીહરિભદ્રસૂરિજીનો મત % (શ્રીદરિ.) પ્રસ્તુતમાં શ્રીહરિભદ્રસૂરિજી મહારાજનો અભિપ્રાય એવો છે કે પોતાનામાં રહેલા અનંત સ કાર્યને ઉત્પન્ન કરવાની આત્માદિનિષ્ઠ સ્વાભાવિક શક્તિ એ જ ભવ્યતા = ભવ્યસ્વભાવ છે. તથા તે તે સહકારી કારણોની હાજરીથી તે તે કાર્યને તાત્કાલિક ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ એટલે તથાભવ્યતા = તથાભવ્યસ્વભાવ. આ તથાભવ્યતા કર્મજન્ય નથી. તમામ ભવ્ય (= મોક્ષગામી) જીવોમાં ભવ્યતા સરખી હોવા છતાં પણ બધા જ ભવ્યાત્માઓ એકીસાથે મોક્ષમાં જતા નથી. તેનું નિયામક કોઈ હોય તો તથાભવ્યત્વ જ છે. તથાભવ્યત્વ દરેક જીવોનું જુદા-જુદા પ્રકારનું હોય છે. તેથી જ તમામ ભવ્યાત્માઓની એકીસાથે મુક્તિ થવાની આપત્તિને અવકાશ રહેતો નથી. લઘુ ષદર્શનસમુચ્ચયમાં શ્રીરાજશેખરસૂરિજીએ “(૧) કાળ, (૨) સ્વભાવ, (૩) નિયતિ, (૪) ચેતન, (૫) જડ કર્મો - આ પાંચેયનો ભવિતવ્યતાયોગે પરિપાક થાય ત્યારે જ મુક્તિ થાય છે. તે પરિપાક વિના મુક્તિ થતી નથી” * * ચિતદ્વયમધ્યવર્તી પાઠ કો.(૧૩)માં નથી. શાં.માં “...નનાજિ... પધાયવતા િ... ભવ્યતા તથામ...' પાઠ.