Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 252

१८५८ • आत्मा कथञ्चिद् अचेतनः ।
१२/२ સ શુદ્ધનઈ અવિદ્યાનિવૃત્તઈ પણિ સો ઉપકાર થાઈ? તે માટઈ “નવા વE” તિવત્ “અચેતન A આત્મા” ઇમ પણિ કથંચિત્ કહિછે. ./૧૨/રા प न, यतः तथा सति पुरुषस्यैकान्तेनैवाऽनादिशुद्धत्वेऽविद्यानिवृत्त्या अपि निरुपकारिण्या सृतम् । ग ततश्च आत्मनः चेतनस्वभाववद् अचेतनस्वभावोऽपि कथञ्चित् स्वीकर्तव्य एव ।
न चैवं सति ‘संसारी आत्मा अचेतन' इत्यपि व्यवहारः समीचीनः स्यादिति वाच्यम्,
नोऽल्पार्थत्ववाचित्वे इष्टत्वात् । न हि संसारिणि आत्मनि सिद्धात्मवत् पूर्ण-विशुद्ध-चैतन्यश मभ्युपगम्यतेऽस्माभिः। क न च नमोऽल्पार्थवाचित्वमेवाऽसिद्धमिति शङ्कनीयम्, णि 'अलवणा यवागूः' इत्यादौ नोऽल्पार्थत्वप्रसिद्धेः । न हि केवलमभाव एव ना प्रतिपाद्यते,
આત્મા અનાદિ શુદ્ધ નથી છે અનેકાન્તવાદી :- (ર.) ના, તમારી આ દલીલ વ્યાજબી નથી. કારણ કે પુરુષ = જીવ એકાંતે અનાદિશુદ્ધ જ હોય તો અવિદ્યાની નિવૃત્તિ કરવાની પણ કોઈ જરૂર નથી. કારણ કે તેવી અવસ્થામાં અવિદ્યા હાજર હોય તો પણ પુરુષને કશું નુકસાન થતું નથી. તથા અવિદ્યા રવાના થાય તો પણ પુરુષને કશો લાભ થવાનો નથી. આમ અવિદ્યાનિવૃત્તિ પ્રયોજનભૂત નથી, ઉપાદેય નથી, આદરણીય નથી. કારણ કે તમારા મત મુજબ, બન્ને અવસ્થામાં પુરુષ તો યથાવસ્થિત જ છે, અનાદિશુદ્ધ જ છે, પૂર્ણ-શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ જ છે. પરંતુ તેવું મનાતું નથી. તેવું માનવું શક્ય પણ નથી. તેથી આત્મામાં ચેતનસ્વભાવની જેમ કથંચિત અચેતનસ્વભાવ પણ અવશ્ય માનવો જોઈએ.
શંકા :- (ન ચેવ.) જો આત્મામાં ચેતનસ્વભાવની જેમ અચેતનસ્વભાવ પણ માનવામાં આવે તો છે “સંસારી આત્મા ચેતન છે' - આવા વ્યવહારની જેમ “સંસારી આત્મા અચેતન છે' - આવો વ્યવહાર વા પણ સાચો છે - તેમ સ્વીકારવું પડશે.
ન નન્ અલ્પાર્થવાચક શું સમાધાન :- (નગી) “સંસારી આત્મા અચેતન છે' - આવા વ્યવહારમાં રહેલા નગુને = “a” વર્ણને અલ્પાર્થવાચક માનવામાં આવે તો ઉપરોક્ત વ્યવહારને સાચો માનવાની વાત અમને ઈષ્ટ જ છે. કારણ કે તેવું માનવાથી “સંસારી આત્મા અચેતન છે' - આ વાક્યનો અર્થ એવો ફલિત થશે કે “સંસારી આત્મા અલ્પચેતનાવાળો છે.” તથા આવો અર્થ તો અમને માન્ય જ છે, શાસ્ત્રસંમત જ છે. કારણ કે સંસારી આત્મામાં સિદ્ધ આત્માની જેમ પૂર્ણ-વિશુદ્ધ ચૈતન્ય અમે માનતા નથી. તેથી આ અપેક્ષાએ ઉપરોક્ત વાક્યને સાચું માનવામાં અમને કોઈ તકલીફ નથી.
શંકા :- (ન ૨ ૧) નગ્ન = ‘’ વર્ણ અલ્પ અર્થનો વાચક હોય તેવું અમારા જાણવામાં નથી. અમે તો અહીં તેને અભાવવાચક = ભેદવાચક જ માનીએ છીએ. તેથી અમે તો “સંસારી આત્મા અચેતન છે” આ વાક્યનો “સંસારી આત્મા ચેતનભિન્ન = જડ છે' - આવો જ અર્થ માનીએ છીએ.
આ “
નના છ અર્થ જ સમાધાન :- (‘અત્ત.) ના, તમારી સમજ અપરિપક્વ છે. કારણ કે અલ્પ અર્થમાં પણ “નમ્' નો