Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 269

१२/४
* मूर्त्ताऽमूर्त्तस्वभावोपयोगप्रतिपादनम्
१८७५
प्रकृते आध्यात्मिकोपनयस्त्वेवम् - ' अहं सर्वदा सर्वत्र निरञ्जनः, निराकारः, अरूपी अलिप्तश्च’ इति बाह्यत उक्त्वा येऽभिरुच्या पापप्रवृत्तिपरायणाः विषय - कषायग्रस्ताः च भवन्ति, ते भ्रान्ता प ज्ञेयाः । “अर्वाग्दशायां दोषाय वैषम्ये साम्यदर्शनम् । निरपेक्षमुनीनां तु राग-द्वेषक्षयाय तद् ।। ” ( अ.सा. रा १५/४६) इति अध्यात्मसारकारिकां स्मृत्वा वर्त्तमाननिजभूमिकाञ्च विलोक्य तैरिदं बोद्धव्यं यदुत 'मदीयः रूपी कर्मबद्ध: स्वभावः अपि वास्तव एव' ।
*
तथा ये साम्प्रतकालीनरागादिमलिनपर्याय-दीर्घकालीनव्याधि-सार्वदिकप्रतिकूलता-सार्वत्रिकपराभवाद्युद्विग्नान्तःकरणतया आराधनोत्साहभ्रष्टा हताशाः च तैः “ शुद्धेऽपि व्योम्नि तिमिराद् रेखाभिर्मिश्रता कु यथा। विकारैर्मिश्रता भाति तथात्मन्यविवेकतः । ।” (ज्ञा.सा. १५/३) इति ज्ञानसारकारिकार्थविभावनया स्वकीयनिरञ्जन-निराकाराऽमूर्त्तस्वभावं चेतसिकृत्य हतोत्साहता निराकार्येत्युपदेशः । इत्थमेव प्रवृत्तौ क्रमेण “लोकाग्रशिखरारूढाः स्वभावसमवस्थिताः । भवप्रपञ्चनिर्मुक्ता युक्ताऽनन्तावगाहनाः । । ” ( प.प.२३) → ભ્રાન્તિને છોડીએ કે
का
આધ્યાત્મિક ઉપનય :- ‘હું તો સર્વદા સર્વત્ર નિરંજન-નિરાકાર-અરૂપી-અલિપ્ત છું’ - આવું ફક્ત હોઠથી બોલીને, મજેથી પાપની પ્રવૃત્તિઓ કરનારા અને વિષય-કષાય-મોહમાં હોંશે-હોંશે તણાતા જીવોને ભ્રાન્ત જાણવા. તેવા ભ્રાન્ત જીવોએ અધ્યાત્મસારનો એક શ્લોક યાદ કરવા જેવો છે. ત્યાં મહોપાધ્યાયજીએ જણાવેલ છે કે ‘વિષમદશામાં સમાનતાનું દર્શન પ્રાથમિક અવસ્થામાં દોષ માટે થાય છે. નિરપેક્ષવૃત્તિવાળા નિગ્રંથોને તો વિષમતામાં (= રૂપી-સાકાર-કર્મબદ્ધદશા વગેરે વિભિન્ન જીવદશામાં) ચૈતન્યાદિસ્વરૂપે સમાનતાનું દર્શન રાગ-દ્વેષના ઉચ્છેદ માટે થાય છે.’ આ બાબતને યાદ કરીને તથા પોતાની વર્તમાન ભૂમિકાને જોઈને તેવા વિભાવગ્રસ્ત જીવોએ એવો બોધ લેવાની જરૂર છે કે ‘મારો રૂપી-કર્મબદ્ધ મૂર્તસ્વભાવ પણ વાસ્તવિક જ છે.'
છે અમૂર્તસ્વભાવવિચાર ઉત્સાહવર્ધક
Cu (તથા.) તથા વર્તમાનકાળે રાગાદિ મલિન પર્યાયો, શરીરની દીર્ઘકાલીન માંદગી, નિરંતર પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિ, સર્વત્ર પરાભવ વગેરેના લીધે જેઓનું મન અત્યંત ઉદ્વિગ્ન થઈ ગયેલ છે, તેના લીધે જ સાધનામાં જેઓનું મન ચોંટતું નથી તથા હતાશા-નિરાશાની ખીણમાં જેઓ દબાઈ ગયેલા અને દટાઈ ગયેલા છે તેવા જીવોએ જ્ઞાનસારના વિવેક અષ્ટકના ત્રીજા શ્લોકનો અર્થ ઊંડાણથી વિચારવો. ત્યાં મહોપાધ્યાયજી મહારાજે જણાવેલ છે કે જેમ સ્વચ્છ એવા પણ આકાશમાં તિમિર રોગથી નીલ-પીત વગેરે રેખાઓથી મિશ્રતા ભાસે છે (પરંતુ છે નહિ), તેમ સ્વચ્છ = નિરંજન આત્મામાં અવિવેકના લીધે (= અજ્ઞાનના કારણે) વિકારોથી મિશ્રતા ભાસે છે, પરંતુ આત્મા હકીકતમાં વિકારમિશ્રિત નથી.’ આ બાબતની અંતરમાં ઊંડાણથી વિભાવના કરીને, પોતાના અમૂર્તસ્વભાવ ઉપર, નિરંજન-નિરાકાર દશા ઉપર દૃષ્ટિને કેન્દ્રિત કરવી. આ રીતે તેઓ પોતાની હતોત્સાહતાનેહતાશાને ખંખેરી નાખે તેવો ઉપદેશ અહીં મેળવવા યોગ્ય છે. આ રીતે પ્રવૃત્તિ કરવામાં આવે તો ક્રમશઃ મોક્ષમાર્ગે આગળ વધતાં સિદ્ધસ્વરૂપ સુલભ થાય છે. તેનું વર્ણન કરતા મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજે પરમાત્મ