Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 267

१२/४
c
૧
૧૮, ૪
મે
• मोक्षोच्छेदप्रसङ्गः ।
१८७३ જી હો અમૂર્તતા વિણ સર્વથા, લાલા મોક્ષ ઘટઈ નહીં તાસ;
જી હો એક પ્રદેશ સ્વભાવતા, લાલા અખંડ બંધ નિવાસ /૧૨/૪ો (૧૯૮) ચતુર. શ અનઈ જો લોકદષ્ટ વ્યવહારઈ મૂર્તસ્વભાવ જ આત્માનઈ માનિઈ તો (અમૂર્તતા વિણ સર્વથા) "મૂર્ત તે હેતુસહસ્રઈ પણિ અમૂર્ત ન હોઈ, તિવારઈ (તાસ) મોક્ષ ન ઘટઈ. તે માટઈ મૂર્તિત્વસંવલિત જીવનઈ પણિ અંતરંગ અમૂર્તસ્વભાવ માનવો. आत्मनि अमूर्तस्वभावानभ्युपगमे दोषमाह - ‘सर्वथेति ।
सर्वथाऽमूर्त्तताऽयोगे जीवमोक्षो सङ्गतः।
एकप्रदेशभावत्वमखण्डबन्धभाजनम् ।।१२/४।। प्रकृते दण्डान्वयस्त्वेवम् - सर्वथा अमूर्त्तताऽयोगे जीवमोक्षः असङ्गतः हि (स्यात्) । વડેવલ્પમાનનં (દિ) પ્રવેશમાવત્વમ્ () TI૧૨/૪
लोकदृष्टव्यवहारानुसारेण आत्मनि मूर्तकस्वभावमङ्गीकृत्य सर्वथा = एकान्तेनैव अमूर्त्तताऽयोगे से = अमूर्त्तत्वस्वभावाऽभावे स्वीक्रियमाणे सति जीवमोक्षः = आत्मनोऽपवर्गः असङ्गतः = अनुपपन्नो हि = एव स्यात्, मूर्त्तकस्वभावस्य हेतुसहस्रेणाऽपि अमूर्त्तत्वाऽयोगात् । “हि पादपूरणे हेतौ । विशेषेऽप्यवधारणे ।। प्रश्ने हेत्वपदेशे च सम्भ्रमाऽसूययोरपि।” (मे.को.अव्यय ८६/८७) इति पूर्वोक्त(२/१४ पण + ५/१९)मेदिनीकोशवचनादत्र हिशब्दोऽवधारणार्थे प्रयुक्तः। मोक्षे त्वात्मनो रूपादिसन्निवेशो नास्ति । का अतो लोकदृष्ट्या मूर्त्तत्वसंवलितेऽपि जीवेऽन्तरङ्गाऽमूर्तस्वभावः परमार्थतः कक्षीकर्तव्य एव ।
અવતવિકા - જો આત્મામાં અમૂર્તસ્વભાવને માનવામાં ન આવે તો શું દોષ આવે? આ બાબતને ગ્રંથકારશ્રી જણાવે છે :
શ્લોકાઈ :- જો જીવમાં અમૂર્તતા સર્વથા ન હોય તો જીવનો મોક્ષ અસંગત થઈ જશે. અખંડ બંધભાજન થવું એ એકપ્રદેશ સ્વભાવ છે. (૧૨/૪)
જ અમૂર્તતાનો અસ્વીકાર સદોષ જ વ્યાખ્યાર્થી:- લોકદષ્ટ-લોકપ્રસિદ્ધ વ્યવહાર મુજબ આત્મામાં ફક્ત મૂર્તસ્વભાવનો સ્વીકાર કરીને એકાંતે જ જો અમૂર્તસ્વભાવનો આત્મામાંથી ત્યાગ કરવામાં આવે તો આત્માનો મોક્ષ અસંગત જ થઈ છે. જશે. કારણ કે જેનો સ્વભાવ એકાંતે મૂર્ત હોય તેને હજારો કારણો ભેગા મળીને પણ અમૂર્ત બનાવી ન શકે. “પાદપૂર્તિ, હેતુ, વિશેષ, અવધારણ, પ્રશ્ન, હેતુનો અપદેશ, સંભ્રમ, અસૂયા - આ અર્થમાં સે, દિ' શબ્દ વપરાય છે” આ મુજબ મેદિનિકરે મેદિનીકોશમાં જે જણાવેલ છે, તેને અનુસરીને અહીં દિ' શબ્દને અવધારણ = જકાર અર્થમાં પ્રયોજેલ છે. આ સંદર્ભ પૂર્વે (૨/૧૪ + ૫/૧૯) દર્શાવેલ હતો. મોક્ષમાં તો આત્માની અંદર રૂપાદિસન્નિવેશ જ નથી. તેથી સર્વથા મૂર્તસ્વભાવી આત્માનો મોક્ષ અસંગત થઈ જશે. આ કારણથી લોકદષ્ટિએ મૂર્તત્વયુક્ત એવા પણ જીવમાં, આગલા શ્લોકમાં જણાવેલ • લા.(૨)માં “મૂર્તિ’ પાઠ. 8 B(૨)માં “મૂર્તસં.” પાઠ.