Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 257

१२/ २ ० ग्रन्थिभेदपूर्वं नयसमाहारे ज्ञानसिद्धौ अपि प्रयोजनाऽसिद्धिः . १८६३ काऽपि ततो जिनाज्ञाबाधा सम्पत्स्यते।
न चैवं नयान्तरप्रतिक्षेपित्वाद् आत्मचैतन्यस्वभावग्राहिण्या निश्चयदृष्टेः दुर्नयत्वं शङ्क्यम् ,
तत्प्रतिक्षेपस्य स्वविषयप्राधान्यमात्रे एवोपयोगादित्यादिकं (न.र.पृ.३६) नयरहस्यानुसारेण बोध्यम् । । “મિનિવિનયન્તરપ્ટની શાસ્ત્રાર્થત્વ” (ચા.વા. ર/પૃ.૪૧૫) રૂતિ વ્ય$ ચાયવવા .
उभयनयसमाहारे वस्तुस्थितिदर्शकज्ञानसिद्धिरस्ति, किन्तु प्रयोजनसिद्धिः नास्ति, अनभ्यस्त- श शुद्धचित्स्वभावाद् दृष्टेः विचलनेन पूर्णशुद्धैकचित्स्वभावप्रकटीकरणोद्देश्यकवीर्योल्लासाऽनुपधानात् । નિશ્ચયદષ્ટિને દઢપણે સ્થાપીને સ્વભૂમિકાને યોગ્ય એવો વ્યવહાર ખુશીથી પ્રવર્તે. તેવું કરવામાં જિનાજ્ઞાની કોઈ પ્રકારે આશાતના કે હાનિ થવાની સમસ્યા નહિ આવે. મહોપાધ્યાયજી મહારાજે સવાસો ગાથા પ્રમાણ શ્રી સીમંધરજિનસ્તવનમાં આ જ આશયથી વાત કહી છે કે –
નિશ્ચયદેષ્ટિ હૃદય ધરીજી, પાળે જે વ્યવહાર,
પુણ્યવંત તે પામશેજી, ભવસમુદ્રનો પાર.” (૧/૪) અહીં ઉચિત વ્યવહારને પાળવાની વાત કરી છે, વ્યવહારદષ્ટિને ઉપાદેય જણાવેલ નથી. દષ્ટિ = શ્રદ્ધા-રુચિ-લાગણી-પ્રીતિ-ભક્તિ-આસ્થા તો નિશ્ચયની જ રાખવાની.
સમય:- (ચૂર્વ) આ રીતે વ્યવહારનયનો અપલાપ કરવામાં તો આત્માના ચૈતન્યસ્વભાવને ગ્રહણ કરનાર નિશ્ચયનય = નિશ્ચયદૃષ્ટિ દુર્નય બની જવાની સમસ્યા ઊભી થશે.
U સમ્યગું એકાંત ઉપાદેય છે સમાધાન :- (તત્ર.) આ સમસ્યાને અહીં અવકાશ નથી. કારણ કે નયરહસ્ય વગેરેમાં બતાવેલ પદ્ધતિ મુજબ અહીં એવું સમજવું કે વ્યવહારનયનો = વ્યવહારદષ્ટિનો આ રીતે અપલાપ કરવો એ માત્ર નિશ્ચયદૃષ્ટિના વિષયને મુખ્ય બનાવવામાં ઉપયોગી છે. “વ્યવહારનયવિષય મિથ્યા જ છે' - આવું જ જણાવવા માટે વ્યવહારનયનો અહીં અપલાપ કરવામાં નથી આવેલ. કેમ કે “આત્મા ચેતન -અચેતનઉભયસ્વભાવી છે' - આ બોધ પ્રમાણભૂત જ છે. તેથી વ્યવહારનયસંમત અચેતનસ્વભાવ પણ નિશ્ચયનયસંમત ચેતનસ્વભાવની જેમ આત્મામાં હાલ વિદ્યમાન જ છે. પરંતુ બન્ને નયના વિષયમાંથી વ્યવહારનયના વિષયને = અચેતનસ્વભાવને મુખ્ય ન કરવો પણ નિશ્ચયનયના વિષયને = ચેતનસ્વભાવને જ મુખ્ય કરવો. આ બાબતને જણાવવા માટે અહીં વ્યવહારનયનો અપલાપ = ત્યાગ કરેલ છે. અનાદિ કાળથી અભ્યસ્ત અને આત્મસાત્ થયેલી એવી અચેતનસ્વભાવરુચિને – અજ્ઞાનસ્વભાવરુચિને છોડાવવા માટે અહીં તેવો અપલાપ જરૂરી છે. “પોતાના વિષયની અતિ મજબૂત પક્કડ કરનારા નયનું ખંડન કરવું એ પણ શાસ્ત્રમાન્ય પદાર્થ છે' - આ વાત મહોપાધ્યાયજી મહારાજે ન્યાયખંડખાદ્ય ગ્રંથમાં કરેલ છે.
- 6 ગ્રંથિભેદના પુરુષાર્થમાં બે નય ભેગા ન કરો : (૩મ.) જો વ્યવહાર-નિશ્ચયનયનો સમન્વય કરવામાં આવે તો વસ્તુસ્થિતિદર્શક જ્ઞાનની સિદ્ધિ થશે. પરંતુ પ્રયોજનની સિદ્ધિ નહિ થાય. કારણ કે ચેતન-અચેતન ઉભયસ્વભાવ ઉપસ્થિત થતાં અનાદિ કાળથી અભ્યસ્ત થયેલ અચેતનસ્વભાવની જ રુચિ-શ્રદ્ધા-પક્કડ મજબૂત થશે. શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વભાવનો તો અનાદિ કાળમાં પૂર્વે પરિચય થયો જ નથી. તેથી તેની શ્રદ્ધા-પક્કડ બરાબર આવતી નથી. તેથી અનભ્યસ્ત એવા