Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
१२/२
० सर्वत्र स्याद्वादो विजयी । शाब्दबोधाभ्युपगमाद् भगवान् स्याद्वाद एव विजयते, सर्वतीर्थकृदविशेषप्रतिपाद्यत्वलक्षणभगवत्त्वस्यैव सार्वत्रिकविजयप्रयोजकत्वात् । प्रकृते “स्याद्वादाश्रयणाद् जीवः स्याज्जीवः, स्यादजीवः” (सू.कृ.श्रु.स्क.२/ ५ अ.५/गा.१३/पृ.३७८) इति सूत्रकृताङ्गदीपिकाव्याख्यावचनम् अनुसन्धेयम् ।
प्रकृते आध्यात्मिकोपनयस्त्वेवम् – अस्मदीयचैतन्यस्य आवृतत्व-स्वल्पत्व-मलिनत्वाऽविकसितत्वैः । चेतनत्वेऽपि वयमचेतनाः इति कृत्वा प्रकट-परिपूर्ण-परिशुद्ध-प्रविकसितचैतन्यसम्पादनमेव अस्मदीयसाधनायाः परमप्रयोजनमभिप्रेतं शास्त्रकृताम् । ‘देहाध्यास-रागाध्यासाऽज्ञानादिमयपरिणत्या आत्मा श अचेतनस्वभावः अनादिनिधनानावृतसूक्ष्मचैतन्यज्योतिरपेक्षया च चेतनस्वभावः' इति ज्ञानस्य व्यवहार क -निश्चयोभयनयविषयावगाहनेन प्रमाणत्वेऽपि निजदृष्टिः नैश्चयिक-नित्य-निस्तरङ्गचेतनस्वभावे एव दृढतया स्थाप्या। उभयस्वभावयोः दृष्टिन्यासे चेतनस्वभावं पूर्णतया शीघ्रतया चाऽऽविर्भावयितुं पुष्कलवीर्यस्फुरणं नैव सम्पद्यते, अनादिकालाऽभ्यस्ताऽचेतनस्वभावसत्यताश्रद्धानं च प्रकृष्यते । व्यवहार- का મતિજ્ઞાનાદિની અપેક્ષાએ ચૈતન્યવાળો છે.” આમ “સંસારી આત્મા ચેતન = જીવ પણ છે અને અચેતન = અજીવ પણ છે' - આવું અલગ-અલગ અપેક્ષાથી કહેવામાં કોઈ વિરોધ નથી. આમ ભગવાન સ્યાદ્વાદ જ સર્વત્ર વિજય પામે છે. સર્વ તીર્થંકર વડે સમાન રીતે પ્રતિપાદ્યત્વસ્વરૂપ વિશિષ્ટ ભગને = ભાગ્યને ધારણ કરવાથી સ્યાદ્વાદ સ્વયં ભગવાન જ છે. તેથી જ તે સર્વત્ર વિજય પામે છે. સાર્વત્રિક વિજયનું પ્રયોજક તાદશ ભાગ્ય-સૌભાગ્ય છે. સૂત્રકૃતાંગસૂત્રની દીપિકા વ્યાખ્યામાં શ્રીશીલાંકાચાર્યજીએ જણાવેલ છે કે “સ્યાદ્વાદનો આશ્રય કરવાથી જીવ કથંચિત્ જીવ છે અને કથંચિત્ અજીવ છે.” આ વાત પણ પ્રસ્તુતમાં અનુસંધાન કરવા યોગ્ય છે.
# ચેતનાનો વિકાસ કરી વિશુદ્ધિ વરીએ . આધ્યાત્મિક ઉપનય :- આપણામાં રહેલ ચૈતન્ય આવૃત (=આવરાયેલી છે. જેટલા અંશમાં ચૈતન્ય સ પ્રગટ છે તે અલ્પ, અશુદ્ધ અને અવિકસિત છે. એવા ચૈતન્યને લીધે આપણે ચેતન હોવા છતાં કથંચિત અચેતન છીએ. આવું કહેવા દ્વારા શાસ્ત્રકાર પરમર્ષિઓને એવું અભિપ્રેત છે કે “આપણી ચેતનાને વી અનાવૃત = પ્રગટ, પૂર્ણ, પરિશુદ્ધ અને પ્રકૃષ્ટપણે વિકસિત કરીએ. તે જ આપણી તમામ સાધનાનું અંતિમ ધ્યેય છે. “દેહાધ્યાસ, રાગાધ્યાસ, નિજશુદ્ધસ્વરૂપનું અજ્ઞાન વગેરેથી વણાયેલી પરિણતિની દષ્ટિએ રા આત્મા અચેતનસ્વભાવવાળો છે. તથા અનાદિ-અનંત સદા પ્રગટ સૂક્ષ્મ ચૈતન્યજ્યોતિની અપેક્ષાએ આત્મા ચેતનસ્વભાવી છે' - આવું જ્ઞાન યદ્યપિ વ્યવહાર-નિશ્ચય બન્ને નયના વિષયનું ગ્રહણ કરવાના લીધે પ્રમાણભૂત છે. તો પણ આપણી દૃષ્ટિ-રુચિ તો માત્ર ને માત્ર નૈૠયિક, નિત્ય, નિસ્તરંગ એવા ચેતનસ્વભાવ ઉપર જ દઢપણે સ્થિર કરવી. જો ચેતન-અચેતન ઉભયસ્વભાવ ઉપર આપણી દૃષ્ટિને સ્થાપવામાં આવે તો ચેતનસ્વભાવને પૂર્ણ સ્વરૂપે શીધ્રપણે પ્રગટ કરવા માટે આપણો પુષ્કળ વર્ષોલ્લાસ ઉછળતો નથી. હું ચેતન પણ છું અને અચેતન પણ છું - આવી શ્રદ્ધા થતાં માત્ર ચેતનસ્વભાવને જ અત્યંત ઝડપથી પૂર્ણસ્વરૂપે પ્રગટ કરવાનો વર્ષોલ્લાસ ક્યાંથી પ્રગટે ? ઊલટું અનાદિ કાળથી જેનો અભ્યાસ કરેલો છે, તેવા અચેતનસ્વભાવ ઉપર સહજપણે લક્ષ જવાથી “મારો જડસ્વભાવ છે. હું અજ્ઞાની છું, કામી છું' - આ બાબતની સત્યતા તેના મગજમાં ઘૂસી જશે. તથા અચેતનસ્વભાવની જ શ્રદ્ધા પરાકાષ્ઠાએ
