Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 260

१८६६
० चतुर्थविशेषस्वभावद्योतनम् ॥ ર તેહથી વિપરીત (= ઉલટ) તે અમૂર્તસ્વભાવ કહિએ.
पाध्यायवचनमपि स्मर्तव्यम् । प (४) अन्यथा = विपर्ययेण अमूर्त्तता = अमूर्तस्वभावो ज्ञेयः। यतो रूपादिराहित्यं ज्ञायते स रा रूपाभावाधिकरणतावच्छेदकधर्मविशेषः पूर्वोक्तः (११/२) अमूर्तस्वभाव इत्यर्थः । एतेन “रूवाइपिंड म मुत्तं विवरिए ताण विवरीयं” (द्र.स्व.प्र.६३) इति द्रव्यस्वभावप्रकाशवचनमपि व्याख्यातम् । द्रव्येन्द्रियाfऽग्राह्यत्वात्, अच्छेद्यत्वात्, अभेद्यत्वात्, अरूपत्वात्, स्वभावतः अनाद्यमूर्तपरिणामत्वात्, छद्मस्थानुप
लम्भात्, सर्वज्ञवचनात्, तथालोकादिप्रसिद्धेश्च आत्मनः अमूर्त्तत्वं श्रीहरिभद्रसूरिभिः दशवैकालिकनियुक्तिમાર્થવૃત્ત (.વૈ..૪/નિ.૨૨/HT.૪૦, ૪ રા..) સધિમતિ મર્તવ્યમત્રા “પૌત્તિત્િ અમૂર્ત " जीवः” (वि.आ.भा.९० वृ.) इति विशेषावश्यकभाष्यवृत्ती श्रीहेमचन्द्रसूरयः व्याचक्षते । कुन्दकुन्दस्वामिना का पञ्चास्तिकाये “जे खलु इंदियगेज्झा विसया जीवेहिं होंति ते मुत्ता। सेसं हवदि अमुत्तं...।।” (पञ्चा.९९)
इत्युक्त्या मूर्त्तामूर्त्तद्रव्योपदर्शनमकारि । યોગ્ય છે. ત્યાં તેમણે જણાવેલ છે કે “અણુનો = પુદ્ગલનો સંબંધ = અવિખ્વભાવસંબંધ થવાથી આ જીવ પણ કથંચિત્ રૂપી થાય છે.'
* અમૂર્તસ્વભાવને ઓળખીએ . (૪) આનાથી ઊલટી રીતે અમૂર્તસ્વભાવને જાણવો. મતલબ કે જેના લીધે વસ્તુમાં રૂપાદિથી રહિતપણું જણાય તે અમૂર્તસ્વભાવ છે. પૂર્વે (૧૧/૨) માં જણાવ્યા મુજબ રૂપાભાવની અધિકરણતાનો
અવચ્છેદકીભૂત વિશેષ પ્રકારનો ભાવાત્મક ધર્મવિશેષ એ જ અમૂર્તત્વ = અમૂર્તસ્વભાવ તરીકે સમજવો. સ દ્રવ્યસ્વભાવપ્રકાશ નામના ગ્રંથમાં જે જણાવેલ છે કે “રૂપ, રસ વગેરે ગુણોના પિંડને = સમૂહને
મૂર્ત કહેવાય. તથા તેનાથી વિપરીત હોય તેને અમૂર્ત કહેવાય” - આ વાતની પણ ઉપરોક્ત રીતે વી છણાવટ થઈ જાય છે. શ્રીહરિભદ્રસૂરિજીએ દશવૈકાલિકનિર્યુક્તિના ભાષ્યની વ્યાખ્યામાં (૧) દ્રવ્ય
ઈન્દ્રિયથી અગ્રાહ્યત્વ, (૨) અછઘત્વ, (૩) અભેદ્યત્વ, (૪) અરૂપત્ય, (૫) સ્વભાવથી અનાદિઅમૂર્તપરિણામત્વ, (૬) છદ્મસ્થ દ્વારા અગૃહ્ય માણત્વ, (૭) સર્વજ્ઞવચન તેમજ (૮) લોકો વગેરેમાં અમૂર્તસ્વરૂપે પ્રસિદ્ધિ - આ આઠ હેતુઓ દ્વારા આત્મામાં અમૂર્તત્વની સિદ્ધિ દશવૈકાલિકભાષ્યના આધારે કરેલ છે. તે પણ અહીં સ્મર્તવ્ય છે. શ્રી હેમચન્દ્રસૂરિજીએ વિશેષાવશ્યકભાષ્યવ્યાખ્યામાં અપગલિકત્વ હેતુ દ્વારા જીવમાં અમૂર્તત્વની સિદ્ધિ કરી છે. તેનું અહીં અનુસંધાન કરવું. કુંદકુંદસ્વામીએ પણ પંચાસ્તિકાયમાં જણાવેલ છે કે “જે વિષયોને ઈન્દ્રિય દ્વારા જીવ ગ્રહણ કરી શકે છે, તે મૂર્ત હોય છે. તે સિવાયના વિષય અમૂર્ત હોય છે. આ પ્રમાણે મૂર્ત અને અમૂર્ત દ્રવ્યને ત્યાં જણાવેલ છે.
જે પુસ્તકોમાં “કહિએં’ નથી. આ.(૧)માં છે. લા.(૨)માં “જાણઈ પાઠ. 1. પરિપિveો મૂર્તમ, વિપરીતે તેવા વિપરીત 2. ये खलु इन्द्रियग्राह्याः विषयाः जीवैः भवन्ति ते मूर्ताः। शेषं भवति अमूर्तम्....।।