Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 261

?૨/૨
* भवभङ्गापादनम्
१८६७
જો જીવનઈ કથંચિત્ મૂર્તતાસ્વભાવ નહીં તો શરીરાદિસંબંધ વિના, ગત્યત્તરસંક્રમ વિના સંસારનો અભાવ થાઈં. ૫૧૨/૩૫
સ
अनादिद्रव्य-भावकर्मसन्तानपरिणामसम्भिन्नस्वरूपत्वादात्मनः कथञ्चिद् मूर्त्तस्वभावोऽप्यभ्युपगन्तव्यः। इदमेवाऽभिप्रेत्य श्रीहरिभद्रसूरिभिः धर्मसङ्ग्रहण्यां “ णेगतोऽयं संसारी सव्वहा अमुत्तोत्ति। जमणादि- प कम्मसंततिपरिणामावन्नरूवो सो । । ” ( ध. स. ६२६ ) इत्यावेदितम् ।
रा
मूर्त्तस्वभावानभ्युपगमे बाधकमुपदर्शयति- मूर्त्तत्वविरहे = सर्वथैव मूर्त्तस्वभावाभावे जीवे स्वीक्रियमाणे म
सति गगनवत् शरीरेन्द्रियादिसम्बन्धविरहेण गत्यन्तरसङ्क्रमो न स्यात् । तदभावे च जीवस्य र्श भवाऽभावः = संसारविरहः प्रसज्यते । तदुक्तं बृहन्नयचक्रवृत्ती “अमूर्त्तस्याऽपि आत्मनः तथा संसारविलोपः स्याद्” (बृ.न.च.६९, पृ. ३७ ) इति । तदुक्तम् आलापपद्धती अपि " सर्वथाऽमूर्त्तस्याऽपि तथात्मनः संसारविलोपः क स्याद्” (आ.प.पृ.१४) इति। सर्वजीवसंसारशून्यत्वाऽऽपत्तिभयाद् अशुद्धनयेन शुभाऽशुभमूर्त्तस्वभावरूपेण आत्मा परिणमतीति स्वीकर्तव्यम् । इदमेवाऽभिप्रेत्य प्रवचनसारे कुन्दकुन्दस्वामिना “ जदि सो सुहो व असुहो ण हवदि आदा सयं सहावेण । संसारो वि ण विज्जदि सव्वेसिं जीवकायाणं । । ” ( प्र. सा. ४६ ) કર્માનુવિદ્ધ આત્મા કથંચિત્ મૂર્ત : શ્રીહરિભદ્રસૂરિજી
2
का
(ઞના.) આત્માનું સ્વરૂપ, અનાદિકાલીન દ્રવ્ય-ભાવ કર્મપ્રવાહના પરિણામથી વ્યાપ્ત છે. તેથી આત્મામાં કથંચિત્ મૂર્તસ્વભાવ પણ માનવો જરૂરી છે. આ જ અભિપ્રાયથી શ્રીહરિભદ્રસૂરિજીએ ધર્મસંગ્રહણિ ગ્રંથમાં જણાવેલ છે કે “સંસારી જીવ સર્વથા અમૂર્ત છે - એવો એકાંત નથી. અર્થાત્ કથચત્ મૂર્ત પણ છે. કારણ કે તે અનાદિકાલીન કર્મપ્રવાહના પરિણામથી અનુવિદ્ધ સ્વરૂપવાળો છે.” * મૂર્તસ્વભાવનો અસ્વીકાર સદોષ
(મૂર્ત્ત.) જીવમાં મૂર્તસ્વભાવને સ્વીકારવામાં ન આવે તો શું દોષ આવે ? એ બાબતને શ્લોકના ઉત્તરાર્ધથી ગ્રંથકારશ્રી જણાવે છે કે જીવમાં જો મૂર્તસ્વભાવ સર્વથા જ સ્વીકારવામાં ન આવે તો આકાશની જેમ જીવને પણ શરીર અને ઈન્દ્રિય વગેરેનો સંબંધ થઈ નહિ શકે. તથા શરીર-ઈન્દ્રિયનો સંબંધ ન થવાથી જીવ બીજી ગતિમાં જઈ નહિ શકે. તથા જીવ બીજી ગતિમાં ન જાય તો જીવના સંસારનો જ ઉચ્છેદ થઈ જાય. તેથી બૃહદ્ભયચક્રવૃત્તિમાં જણાવેલ છે કે ‘તથા આત્મા જો એકાંતે અમૂર્ત હોય તો સંસારનો ઉચ્છેદ થઈ જશે.' આલાપપદ્ધતિ ગ્રંથમાં પણ જણાવેલ છે કે ‘તથા આત્માને સર્વથા અમૂર્ત માનશો તો પણ સંસારનો વિચ્છેદ થવાની આપત્તિ આવશે.' સર્વ જીવોના સંસારનો ઉચ્છેદ થવાના ભયથી અશુદ્ધનયના અભિપ્રાય મુજબ આત્મા શુભ-અશુભ મૂર્તસ્વભાવરૂપે પરિણમે છે - તેવો સ્વીકાર કરવો જરૂરી છે. આ જ અભિપ્રાયથી પ્રવચનસાર ગ્રંથમાં કુંદકુંદસ્વામીએ જણાવેલ છે કે ‘જો આત્મા સ્વયં પોતાના સ્વભાવથી શુભ કે અશુભસ્વરૂપે બનતો નથી તો સર્વ જીવનિકાયોનો સંસા૨ પણ નથી – એમ ઠરે !' આત્મામાં મૂર્ત્તત્વ ન હોય તો કર્મબંધ જ અસંગત થઈ જાય. તેથી અનુપચિત
1. नैकान्तोऽयं संसारी सर्वथा अमूर्त्त इति । यदनादिकर्मसन्ततिपरिणामाऽऽपन्नरूपः सः।।
2. यदि स शुभ वा अशुभः न भवति आत्मा स्वयं स्वभावेन । संसारोऽपि न विद्यते सर्वेषां जीवकायानाम् ।।