Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 225

११/१२ ० परमभावस्वभावप्रज्ञापनम् ०
१८३५ રૂતિ થનમ્ “કાતા જ્ઞાનમેવ” ( શ્ર..ધ્ય./TI.૭/પૂ..૪૧) તિ શાશ્રુતન્યવિવનमप्यत्रानुसन्धेयम् । एतादृशव्यवहारसमर्थनं पूर्वरीत्या (५/१९) परमभावग्राहकद्रव्यार्थिकमतानुसारेण बोध्यम्। प
यद्यपि चैतन्यमिव भव्यत्वम्, अभव्यत्वम्, अस्तित्वम्, अन्यत्वम्, कर्तृत्वम्, भोक्तृत्वम्, गुणवत्त्वम्, रा असर्वगतत्वम्, अनादिकर्मसन्तानबद्धत्वम्, प्रदेशवत्त्वम्, अरूपवत्त्वम्, नित्यत्वमित्येवमादयोऽपि पूर्वोक्ताः । (99/૪) નાદ્રિપરિમા નીવચ્ચે માવા તત્વાર્થસૂરમાળા (તા.મૂ.૨/૭/9.9૪૭ મિ.) પ : दर्शिताः सन्ति । तदुक्तं दशाश्रुतस्कन्धचूर्णी अपि “अस्तित्वम्, अन्यत्वम्, कर्तृत्वम्, भोक्तृत्वम्, गुणवत्त्वम्, श असर्वगतत्वम्, अनादिकर्मसन्तानत्वम्, प्रदेशवत्त्वम्, अरूपित्वम्, नित्यत्वम् इत्येवमादयोऽप्यनादिपारिणामिका क નીવસ માવા મન્તિ” (તાશ્ર..૪/ન.૨૧/પૂ.પૃ:૨૧) તિા તથાપિ તેવું પ્રધાનત્વાતુ, લાત્મ પ્રવૃત્તિ- , निमित्तत्वाच्च आत्मनि चैतन्यमेव परमभावस्वभावतया वक्तुं युज्यते ।
धर्मास्तिकायादिद्रव्याणामपि अस्तित्वाऽन्यत्व-गुणवत्त्वाऽसर्वगतत्व-प्रदेशवत्त्वाऽरूपवत्त्व-नित्यत्वादि-क
, સ .
32 મ
પ્રધાન = મુખ્ય હોવાથી પરમસ્વભાવ કહેવાય છે. જેમ કે “આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે', “ચેતન ચૈતન્યસ્વરૂપ છે' - ઈત્યાદિ કથન તે પરમભાવનું પ્રતિપાદન. “આત્મા જ્ઞાન જ છે' - આ મુજબ દશાશ્રુતસ્કંધચૂર્ણિનું વચન પ્રસ્તુતમાં અનુસંધાન કરવા યોગ્ય છે. આવા પ્રકારના વ્યવહારનું સમર્થન પૂર્વે પાંચમી શાખાના ૧૯ મા શ્લોકની વ્યાખ્યામાં પરમભાવગ્રાહક દ્રવ્યાર્થિકનયના મત મુજબ જે પ્રમાણે કરેલ છે, તે પ્રમાણે ત્યાંથી પુનઃ તે બાબતનું અધ્યેતાવર્ગ અનુસંધાન કરી જાણી લેવું.
મા વિવિધ પરિણામિક ભાવોની ઓળખાણ છે (ઘર) જો કે ચૈતન્યની જેમ ભવ્યત્વ, અભવ્યત્વ, અસ્તિત્વ, અન્યત્વ, કર્તૃત્વ, ભોફ્તત્વ, ગુણવત્ત્વ, અસર્વગતત્વ, અનાદિકર્મસંતતિબદ્ધત્વ, પ્રદેશવત્વ, અરૂપીપણું, નિત્યત્વ વગેરે પણ જીવના છે અનાદિ પારિણામિક ભાવો છે. આ પ્રમાણે પૂર્વે આ જ શાખાના ચોથા શ્લોકની વ્યાખ્યામાં નિર્દેશ વI કરેલ છે જ. તત્ત્વાર્થભાષ્ય વગેરેમાં પણ તે બતાવેલ છે જ. તેમજ દશાશ્રુતસ્કંધચૂર્ણિમાં પણ જણાવેલ છે કે “અસ્તિત્વ, અન્યત્વ, કર્તૃત્વ, ભોફ્તત્વ, ગુણવત્ત્વ, અસર્વગતત્વ, અનાદિકર્મસંતાનત્વ, પ્રદેશવત્ત્વ, એ અરૂપિત્વ, નિત્યત્વ વગેરે પણ જીવના અનાદિ પારિણામિક ભાવો હોય છે.” તો પણ તે તમામ પારિણામિક ભાવોમાં ચૈતન્ય એ જ જીવનો મુખ્ય પારિણામિક ભાવ છે. વળી “આ આત્મા છે, આ ચેતન છે' - આવી પ્રવૃત્તિનું = શબ્દપ્રવૃત્તિનું નિમિત્ત પણ ચૈતન્ય = જ્ઞાન જ છે. તેથી ચૈતન્યને જ જીવના પરમભાવસ્વભાવ તરીકે જણાવવાની વાત યુક્તિસંગત છે.
છે ધમસ્તિકાયાદિમાં પરમભાવનો વિચાર છે શિક :- જીવમાં ચૈતન્યસ્વરૂપ પરમભાવ છે - તે સમજી શકાય છે. પણ ધર્માસ્તિકાય વગેરેમાં કયો પરમભાવ સંભવે ? જો તે ન હોય તો તે કઈ રીતે સામાન્યસ્વભાવસ્વરૂપ બનશે ?
સમાધાન :- (પ.) ધર્માસ્તિકાય વગેરે દ્રવ્યો પણ અસ્તિત્વ, અન્યત્વ, ગુણવત્ત્વ, અસર્વગતત્વ, પ્રદેશવત્ત્વ, અરૂપીપણું, નિત્યત્વ વગેરે પારિણામિક ભાવોનો આધાર છે. તેથી પરમભાવ સ્વભાવ સર્વ 1. માત્મા જ્ઞાનમેલા