Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
૧૨/૨ ० स्व-परविवेकविज्ञानफलम् ।
१८५३ आत्मा अनादिकालात् कर्मपुद्गलपरिणामात्मकराग-द्वेषादिमिलितनिजचैतन्यरसाऽऽस्वादनतो मुकुलितस्व-परपरिणामभेदविज्ञानशक्तिः स्वं परं चैकत्वेन अध्यवस्यति । ततश्च 'अहं रागी, द्वेषी, क्रुद्ध' । इत्यादिरूपेण स्वं विकल्पयति । अत इह राग-द्वेषादिपरिणामस्वरूपा चेतना दर्शिता उपचारेण । तां । तञ्च परिहरति सम्यग्ज्ञानी, यतः ग्रन्थिभेदोत्तरम् अपरोक्षस्वानुभूतिबलेन 'निखिलरसान्तरविविक्त- म मधुरचैतन्यैकरसोऽयमात्मा। भिन्नरसाश्च राग-द्वेषादयः। तैः सह यत् तादात्म्यविकल्पकरणं तत् र्श स्व-परात्यन्तभेदाऽज्ञानादि ति स्व-परान् विविक्ततया जानाति ।
તો રામ-પાઘુદ્રયાનેડ િતદ્વિવિક્રેનિનાત્મદ્રવ્યસ્વરૂપ વેયનું “મટું રાશી, હેવી, રુદ્ધ' इत्यादिरूपेण स्वं नैव आत्मज्ञो विकल्पयति । ‘रागादयः सन्तोऽपि न मम परिणामाः किन्तु ण कर्मपुद्गलानामेव, भावकर्मरूपत्वात् । न मम तैः किञ्चित् कार्यम् । ममान्तःप्रतिभासमाना अपि का બનેલો આ આત્મા અનાદિ કાળથી કર્મપુદ્ગલના પરિણામસ્વરૂપ રાગ-દ્વેષ વગેરેની સાથે એકમેક બની ગયેલા એવા પોતાના ચૈતન્યરસનો આસ્વાદ કરે છે. પૌલિક અને આત્મીય રસનું ભેળસેળપણે -એકરૂપે સંવેદન કરવાના લીધે “આ મારો પરિણામ તથા આ પારકો પરિણામ' - એવી ભેદવિજ્ઞાનની શક્તિ અનાદિ કાળથી આત્મામાં બિડાઈ ગયેલી છે. તેથી તેવો અજ્ઞાની આત્મા પોતાને અને પરને (= કર્માદિપુદ્ગલોને) એકપણે જાણે છે. આમ સ્વ-પરમાં તાદાભ્યનો અધ્યાસ કરવાના લીધે “હું રાગી, દ્વેષી, ક્રોધી છું’ - ઈત્યાદિરૂપે પોતાની જાતને જીવ વિચારે છે. તે કારણે અહીં મૂળગ્રંથમાં (દ્રવ્ય-ગુણ -પર્યાય રાસતબકમાં તથા દ્રવ્યાનુયોગપરામર્શકર્ણિકા વ્યાખ્યામાં) રાગ-દ્વેષાદિ પરિણામસ્વરૂપ ચેતના જણાવેલી છે. આ કથન ઉપચારથી જ સમજવું. તેથી રાગાદિપરિણામાત્મક ચેતનાને તથા તેવા ઉપચારને સમ્યજ્ઞાની છોડે છે. કારણ કે ગ્રંથિભેદ પછી જે અપરોક્ષ સ્વાનુભૂતિ થાય છે, તેના બળથી આત્મજ્ઞ સાધક પોતાને અને પરને ભિન્ન-ભિન્ન સ્વરૂપે જાણે છે. આત્માનુભવીને અંદરમાં સ્પષ્ટપણે વેદન થાય , છે કે “અન્ય સમસ્ત કાર્મિક-પૌગલિક રસો વિકૃત છે. તેના કરતાં મારો ચૈતન્યરસ અત્યંત મધુર છે. જેમ બરફમાં ઉપર-નીચે-વચ્ચે-આગળ-પાછળ બધે જ માત્ર શીતળતા હોય છે, તેમ મારામાં સર્વત્ર છે ચૈતન્યરસ જ વ્યાપેલ છે. તથા તેમાં પણ માત્ર મધુરતા છે, કડવાશ-તીખાશ વગેરે નહિ. જ્યારે આ રાગ-દ્વેષાદિ તો તેનાથી ભિન્ન કડવા-તીખા રસવાળા છે. મારા ચૈતન્યરસની મધુરતા પાસે તે તમામ ફિક્કા છે, બેસ્વાદ છે, નીરસ અને વિરસ છે. આવા રસ-કસહીન બેસ્વાદ રાગાદિ પરિણામોની સાથે જે તાદાભ્યનો વિકલ્પ કરવો તે નરી મૂર્ખતા છે. સ્વ-પરની વચ્ચે રહેલા અત્યંત ભેદની સમજણ ન હોવાથી જ અત્યાર સુધી તેવો ભ્રાન્ત તાદાત્મવિકલ્પ પ્રવર્તતો હતો.”
- “હું રાગી' - તેવું આત્માનુભવી ન માને - (ગતો.) “રાગાદિ મારા પરિણામ નથી પણ કર્મપુદ્ગલના પરિણામ છે' - આવી સમજણ આત્માનુભવી પાસે હોવાથી રાગ-દ્વેષ વગેરેના ઉદયકાળે પણ તે રાગાદિશૂન્ય પોતાના આત્મદ્રવ્યના સ્વરૂપનું સંવેદન કરે છે. તેથી તે સમયે આત્મજ્ઞ સાધક “હું રાગી છું, ‘ષી છું, ક્રોધી છું - ઈત્યાદિ સ્વરૂપે પોતાને માનતા નથી જ. આત્મજ્ઞ સાધક પોતાની જાતને રાગી વગેરે સ્વરૂપે વિકલ્પારૂઢ કરતા નથી. આત્માનુભવી
