Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 227

११/१२ ० विशेषगुणाः परमगुणाः ०
१८३७ अनेकस्वभावानां मध्ये चेतनपदप्रवृत्तिनिमित्ततया चैतन्याख्यः परमस्वभावो मुख्यतया गृहीतः। अतः चैतन्यमेव चेतनस्य परमभावतया अवसेयम् ।
प्रकृते “जीवस्य जीवत्वम् अनन्यहेतुकम्, पारिणामिकभावत्वाद्” (वि.आ.भा.३१३५ वृ.) इति विशेषा- रा वश्यकभाष्यमलधारवृत्तिवचनमपि स्मर्तव्यम् ।
देवचन्द्रवाचकैस्तु नयचक्रसारे “सर्वेषां पदार्थानां ये विशेषगुणाः चलन-स्थित्यवगाहसहकार-पूरणगलन । -चेतनादयः ते परमगुणाः। शेषाः साधारणाः साधारणाऽसाधारणगुणाश्च । तेषां तदनुयायिप्रवृत्तिहेतुः परम- श स्वभावः” (न.च.सा.पृ.१७१) इत्युक्तम् । अविनाशित्वादिसाधारणगुण-मूर्त्तत्वादिसाधारणाऽसाधारणगुणानां क चलनसहकारित्वादिपरमगुणानुयायित्वेन यत् प्रवर्त्तनं तत् प्रति सर्वद्रव्यसाधारणस्य परमस्वभावस्य णि हेतुत्वमित्याशयः।
एवञ्च सर्वद्रव्येषु “अत्थि त्ति णत्थि णिच्चं अणिच्चमेगं अणेग भेदिदरं। भव्वाभव्वं परमं सामण्णं તેનું “ચેતન” એવું નામ પાડવામાં આવે છે. અહીં નિત્યત્વ, અસ્તિત્વ, પ્રદેશવત્ત્વ વગેરે અનેક અનાદિ સ્વભાવો પારિણામિક ભાવો હોવા છતાં ચૈતન્ય નામના પરમભાવનું જ મુખ્યતયા ગ્રહણ કરવામાં આવે છે. ચૈતન્ય એ “ચેતન” શબ્દનું પ્રવૃત્તિનિમિત્ત છે. કેમ કે જે વસ્તુમાં ચૈતન્ય હોય તેમાં જ “આ ચેતન છે” – આ પ્રમાણે શબ્દની પ્રવૃત્તિ થાય છે. તેથી ચૈતન્ય એ જ ચેતન દ્રવ્યના પરમસ્વભાવ તરીકે જ્ઞાતવ્ય છે.
જીવત્વ સ્વાભાવિક ધર્મ : (9) “જીવમાં રહેલું જીવત્વ એ સ્વાભાવિક છે. તેનું બીજું કોઈ કારણ નથી. કેમ કે જીવત્વ પારિણામિકભાવ છે.” આ પ્રમાણે વિશેષાવશ્યકભાષ્યવૃત્તિમાં માલધારી શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજીએ જે જણાવેલ છે તે પ્રસ્તુતમાં યાદ કરવા યોગ્ય છે.
જ પરમસ્વભાવવશ વિશેષગુણાનુયાયી સાધારણાદિગુણપ્રવર્તન : શ્રીદેવચન્દ્રજી જ
(વ.) ખરતરગચ્છીય ઉપાધ્યાય શ્રીદેવચન્દ્રજી મહારાજે તો પરમસ્વભાવની ઓળખાણ આપતાં ધા નયચક્રસાર ગ્રંથમાં જણાવેલ છે કે “ધર્માસ્તિકાયનો વિશેષગુણ ચલન સહકાર છે. અધર્માસ્તિકાયનો વિશેષગુણ સ્થિતિસહકાર છે. આકાશનો વિશેષગુણ અવગાહના સહકાર છે. પુદ્ગલનો વિશેષગુણ પૂરણ એ -ગલન છે. જીવનો વિશેષગુણ ચેતના વગેરે છે. દ્રવ્યાન્તરથી વિવક્ષિત દ્રવ્યને જુદા પાડવાનું મૂળ કારણ બનવાથી તે વિશેષગુણો પરમગુણ = પ્રકૃeગુણ = પ્રધાનગુણ કહેવાય છે. તથા તે પરમગુણના અનુયાયી અવિનાશિત્વાદિ અન્ય સાધારણગુણો પણ પંચાસ્તિકાયમાં મળે છે. તેમજ કોઈક અસ્તિકામાં હોય અને કોઈક અસ્તિકામાં ન હોય તેવા મૂર્તવાદિ ગુણોને સાધારણ-અસાધારણ સમજવા. ઉપરોક્ત સાધારણ ગુણો અને સાધારણ-અસાધારણ ગુણો હંમેશા ચલનસહકારિતાદિ વિશેષગુણને અનુસરીને પ્રવર્તે છે. આ પ્રમાણે જે પ્રવર્તન થાય છે તેમાં હેતુ બને છે દ્રવ્યનો પરમસ્વભાવ. સર્વદ્રવ્યમાં સાધારણ એવા પરમસ્વભાવના પ્રભાવે સાધારણ તથા સાધારણ-અસાધારણ ગુણો વિશેષગુણના અનુસારે જ પ્રવર્તે છે.”
ના માર્ગાનુસારિણી પ્રજ્ઞા પામીએ | (gવષ્ય.) “(૧) અસ્તિ, (૨) નાસ્તિ, (૩) નિત્ય, (૪) અનિત્ય, (૫) એક, (૯) અનેક, (૭) 1. अस्ति इति नास्ति नित्यमनित्यमेकमने भेदेतरम्। भव्याभव्यं परमं सामान्यं सर्वद्रव्याणाम् ।।