Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
१८३६ ० चैतन्यं चेतनपरमस्वभावः ।
११/१२ (એ વિણક) ૧૧મો એ પરમભાવ સ્વભાવ ન કહિઈ, તો દ્રવ્યનઈ વિષઈ, પ્રસિદ્ધ (રીતઈ મુખ્ય) રૂ૫ કિમ દીકઈ
અનંતધર્માત્મક વસ્તુનઈ એક ધર્મપુરસ્કારઈ બોલાવિઈ, તો તેહ જ પરમભાવનું એ લક્ષણ. (૧૧) ए पारिणामिकभावाश्रयतया गतिसहायकत्व-स्थितिसहायकत्वादिभावाश्रयतया वा परमभावस्वभावस्य सर्व___ द्रव्यव्यापित्वात् सामान्यस्वभावत्वमेव, न तु विशेषस्वभावत्वमित्यवधेयमागममर्मवेदिभिः।
परमस्वभावानभ्युपगमे बाधकमुपदर्शयति - तं = परमभावस्वभावं विना द्रव्ये = द्रव्यत्वावच्छिन्ने म अनन्तधर्मात्मके गवादिपदार्थे सिद्धरीत्या = शास्त्र-लोक-स्वानुभवादिप्रसिद्धपद्धत्या मुख्यरूपं = र्श प्रधानं गमनादिक्रियालक्षणं पदव्युत्पत्तिनिमित्तं सास्नादिमत्त्वलक्षणं वा पदप्रवृत्तिनिमित्तं कथं = केन र प्रकारेण दीयेत?
कथं वा परमस्वभावं विना शास्त्र-लोकादिप्रसिद्ध्यनुसारेण अनुगतरूपेण व्यवहारः स्यात्? " अनन्तधर्मात्मकं वस्तु यमेकं धर्मं पुरस्कृत्य व्यपदिश्यते स एव परमभावस्वभावतया ज्ञेयः। यथा का चैतन्यमेकमेव अग्रेसरीकृत्य 'चेतन' इत्युच्यते । अत्र नित्यत्वाऽस्तित्व-प्रदेशवत्त्वादीनाम् अनादीनाम् દ્રવ્યોમાં વ્યાપીને રહેલો છે. અથવા ગતિસહાયકતા, સ્થિતિસહાયકતા વગેરે ભાવોનો આધાર હોવાથી પણ ધર્માસ્તિકાય વગેરેમાં પરમભાવ સ્વભાવને માનવો પડે. આ કારણસર પરમભાવ એ સામાન્યસ્વભાવ જ છે, વિશેષ સ્વભાવ નહિ. આ વાત આગમના મર્મને જાણનારા વિદ્વાનોએ ધ્યાનમાં રાખવી.
છે પરમભાવના અરવીકારમાં વ્યવહારવિલોપ (ર) પરમસ્વભાવનો સ્વીકાર કરવામાં ન આવે તો શું દોષ આવે ? તે શ્લોકના બીજા ચરણ દ્વારા દર્શાવવામાં આવે છે. તે આ મુજબ સમજવું. પરમભાવ નામના સામાન્યસ્વભાવ વિના અનંતધર્માત્મક છે ગાય વગેરે સર્વ દ્રવ્યમાં શાસ્ત્ર પ્રસિદ્ધ, લોકપ્રસિદ્ધ, સ્વાનુભવાદિથી પ્રસિદ્ધ એવી પદ્ધતિ મુજબ મુખ્ય Oા પદવ્યુત્પત્તિનિમિત્ત કે મુખ્ય પદપ્રવૃત્તિનિમિત્ત કઈ રીતે આપી શકાશે ? કહેવાનો આશય એ છે કે પ્રત્યેક
વસ્તુમાં શબ્દનું વ્યુત્પત્તિનિમિત્ત અને પ્રવૃત્તિનિમિત્ત હોય છે. જેમ કે “Tચ્છતિ તિ : આ વ્યુત્પત્તિ ત્ર મુજબ “જો' પદનું વ્યુત્પત્તિનિમિત્ત ગમન ક્રિયા છે. તથા સાસ્નાદિમત્ત્વ એ “જો' પદનું પ્રવૃત્તિનિમિત્ત છે. અનુગત પરમભાવ ન હોય તો શબ્દની વ્યુત્પત્તિનું કે પ્રવૃત્તિનું નિમિત્ત કઈ રીતે મળે ?
જ પરમરવભાવ વિના અનુગત વ્યવહારનો અસંભવ જ | (ચં) તથા પરમસ્વભાવ વિના શાસ્ત્રપ્રસિદ્ધિ કે લોકપ્રસિદ્ધિ વગેરે મુજબ અનુગત વ્યવહાર પણ કઈ રીતે થઈ શકે ? દરેક ગામમાં પરમભાવ નામનો સામાન્યસ્વભાવ રહે છે. તેથી સર્વ ગાયોમાં “આ ગાય છે' - આવો અનુગત વ્યવહાર થાય છે. તેથી પરમસ્વભાવ સ્વીકારવો જરૂરી છે. દરેક વસ્તુ અનન્તધર્માત્મક છે. તેમાંથી જે એક ગુણધર્મને આગળ કરીને તે વસ્તુનો વ્યવહાર થાય તે જ ગુણધર્મ પરમભાવ નામના સામાન્ય સ્વભાવ તરીકે જાણવો. જેમ કે ચેતન દ્રવ્યમાં નિત્યત્વાદિ અનંતા ગુણધર્મો રહેલા છે. છતાં તેનું નામ “નિત્ય' વગેરે પાડવામાં નથી આવતું પરંતુ “ચૈતન્ય' નામના ગુણધર્મને આગળ કરીને • ફક્ત લા.(૨)માં “તો' છે.
A
