Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 229

११/१२
* पूर्वापरशाखासम्बन्धयोजनम्
१८३९
लक्षणं द्रव्यव्याप्य-गुणपर्यायव्यापकत्वेन परिणामिलक्षणं स्वभावः । तत्र ( १ ) एकं नित्यं निरवयवम् अक्रियं पु सर्वगतं च सामान्यम् । ( २ ) नित्याऽनित्यः निरवयव - सावयवः सक्रियताहेतुः देशगतः सर्वगतश्च विशेषः । पदार्थगुणप्रवृत्तिकारणं विशेषः । न सामान्यं विशेषरहितम् । न विशेषः सामान्यरहितः । ते मूलसामान्य
स्वभावाः षट् ।
તે વાડમી – (૧) અસ્તિત્વમ્, (૨) વસ્તુત્વમ્, (૩) દ્રવ્યત્વમ્, (૪) પ્રમેયત્વમ્, (૯) સત્ત્વમ્, (૬) T अगुरुलघुत्वम् । .... तत्र अस्तित्वम् उत्तरसामान्यस्वभावगम्यम् । ते चोत्तरसामान्यस्वभावा अनन्ता अपि વક્તવ્યત્યેન ત્રયોશા (૧) અસ્તિત્વમાવઃ, (૨) નાસ્તિત્વમાવઃ, (રૂ) નિત્યસ્વમાવઃ, (૪) અનિત્યસ્વમાવઃ, (૧) સ્વભાવઃ, (૬) નેત્વમાવઃ, (૭) ભેવસ્વભાવઃ, (૮) મેસ્વભાવઃ, (૬) ભવ્વસ્વભાવઃ, (૧૦) [M[ अभव्यस्वभावः, (११) वक्तव्यस्वभावः, (१२) अवक्तव्यस्वभावः, (१३) परमस्वभावः इत्येवंरूपं वस्तु का सामान्याऽनन्तमयम्” (न.च.सा. पृ. १३०-१३५) इत्यादिकम् अनेकान्तजयपताकाद्यनुसारेण प्राहुः । तत्र धर्मपदं
~
]]> vs E
“ધર્મ-અધર્મ-આકાશ-જીવ અનેકાન્તજયપતાકા વગેરે ગ્રંથ મુજબ નિમ્નોક્ત પ્રમાણે જણાવેલ છે કે -પુદ્ગલસ્વરૂપ પંચાસ્તિકાય સામાન્યસ્વભાવમય અને વિશેષસ્વભાવમય જ છે. તેમાં સામાન્યથી સ્વભાવનું લક્ષણ એ કે જે દ્રવ્યમાં વ્યાપ્ય તરીકે પરિણમતો હોય તથા ગુણ-પર્યાયમાં વ્યાપકપણે સદા પરિણમતો હોય તેને સ્વભાવ કહેવાય. તેમાં (૧) સામાન્યસ્વભાવ તેને કહેવાય કે જે એક હોય, નિત્ય હોય, નિરવયવ = અવયવશૂન્ય હોય, અક્રિય હોય તથા સર્વમાં વ્યાપકપણે રહેતો હોય. (૨) તથા જે કોઈક અપેક્ષાથી નિત્ય હોય, કોઈક અપેક્ષાથી અનિત્ય હોય, વિભાગપર્યાયથી સાવયવ હોય, સામર્થ્યપર્યાયથી નિરવયવ હોય, સક્રિયતાનો હેતુ હોય, દેશગત અવ્યાપ્યવૃત્તિ હોય તથા સર્વગત = આખા દ્રવ્યમાં વ્યાપક હોય તેને વિશેષસ્વભાવ કહેવાય. પદાર્થના ગુણની પ્રવૃત્તિ પ્રત્યે વિશેષસ્વભાવ કારણ છે. સામાન્યસ્વભાવ ક્યારેય વિશેષ સ્વભાવ વિના રહેતો નથી. તથા સામાન્યસ્વભાવશૂન્ય વિશેષસ્વભાવ હોતો નથી. તે મૂલ સામાન્યસ્વભાવના છ ભેદ છે.
.
વસ્તુ અનંત સામાન્યસ્વભાવમય છે
(તે.) તે આ પ્રમાણે :- (૧) અસ્તિત્વ, (૨) વસ્તુત્વ, (૩) દ્રવ્યત્વ, (૪) પ્રમેયત્વ, (૫) સત્ત્વ અને (૬) અગુરુલઘુત્વ... તેમાં અસ્તિત્વ તો ઉત્તર (અવાન્તર) સામાન્યસ્વભાવથી જાણી શકાય છે. તે ઉત્તર સામાન્યસ્વભાવો વસ્તુમાં અનંત છે. તો પણ તેર ઉત્તર સામાન્યસ્વભાવ અનેકાન્તજયપતાકા વગેરે ગ્રંથોમાં કહ્યા છે. તે આ મુજબ ઃ- (૧) અસ્તિસ્વભાવ, (૨) નાસ્તિસ્વભાવ, (૩) નિત્યસ્વભાવ, (૪) અનિત્યસ્વભાવ, (૫) એકસ્વભાવ, (૬) અનેકસ્વભાવ, (૭) ભેદસ્વભાવ, (૮) અભેદસ્વભાવ, (૯) ભવ્યસ્વભાવ, (૧૦) અભવ્યસ્વભાવ, (૧૧) વક્તવ્યસ્વભાવ, (૧૨) અવક્તવ્યસ્વભાવ અને (૧૩) પરમસ્વભાવ. આ રીતે અનંત સામાન્યસ્વભાવમય વસ્તુ છે.” અહીં પ્રારંભમાં દેવચન્દ્રજી મહારાજે ‘સામાન્ય-વિશેષધર્મમયા' આવો સંસ્કૃતમાં નિર્દેશ કર્યો છે. ત્યાં ધર્મશબ્દ સ્વભાવનો વાચકછે. તેથી તેનો અર્થ થશે - સામાન્ય-વિશેષસ્વભાવમય.
=
-