Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 217

5
4
3
११/११ ० अभव्यस्वभावमाहात्म्यम्
१८२७ અભવ્યસ્વભાવઈ જ ન થાઈ.
તત્તદ્રવ્યનેઈ તત્તત્કાર્યક્ષેત્તાકલ્પન પણિ અભવ્યસ્વભાવગર્ભ જ છઈ. म्भकत्वम्, धर्मादिद्रव्याणां च भवभ्रमणादिकं घटादिभावेन परिणमनञ्च दुर्निवारं स्यात् । कथञ्चिदभव्यस्वभावाभ्युपगम एवैतद्दोषपरिहारसम्भवः।
अथ धर्मास्तिकायत्वेनैव गत्युपष्टम्भकत्वम्, अधर्मास्तिकायत्वेनैव स्थित्युपष्टम्भकत्वम्, आकाशत्वेनैव च अवगाहनादातृत्वमित्येवं तत्तद्रव्ये प्रातिस्विकरूपेण तत्तत्कार्यहेतुताकल्पनान्न कार्यसाङ्कर्यं न भविष्यतीति चेत् ?
सत्यम्, परं तादृशकारणताकल्पनाया अपि अभव्यत्वस्वभावगर्भत्वात् । तथाहि - धर्मास्तिकायादीनां जीवादिद्रव्यान्तररूपेण अभवनपरिणामलक्षणस्य अभव्यस्वभावस्य अनभ्युपगमे तु तेषां १ जीवत्वादिरूपेण परिणमनाद् भवभ्रमणादिकार्यकारित्वं प्रसज्येतैव, जीवादिष्विव धर्मादिष्वपि तदा ण जीवत्वादिसत्त्वात् । एवं जीवादीनां धर्मास्तिकायादिद्रव्यान्तररूपेण अभवनपरिणामलक्षणस्य अभव्य- का કાર્યસાંકર્ય દોષ પણ દુર્નિવાર બની જશે. તે આ પ્રમાણે - ધર્માસ્તિકાય-અધર્માસ્તિકાય વગેરેની જેમ જીવ દ્રવ્ય અને પુદ્ગલ દ્રવ્ય પણ ગતિ-સ્થિતિ વગેરેના ઉપષ્ટભક બની જશે. તથા ધર્માસ્તિકાય વગેરે પણ જીવની જેમ ભવભ્રમણાદિ કરશે અને પુદગલની જેમ ઘટ-પટાદિસ્વરૂપે પરિણમશે. આ રીતે એક-બીજા દ્રવ્યોનું કાર્ય કરવા સ્વરૂપ કાર્યસાંકર્યની આપત્તિ દુર્વાર બનશે. જો પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં કથંચિત અભવ્યસ્વભાવ માનો તો જ ઉપરોક્ત કાર્યસાંકર્ય દોષનો પરિહાર થઈ શકશે.
શંકા :- (થ) ગતિસહાયકતા ધર્માસ્તિકાયત્વસ્વરૂપે જ છે, જીવવાદિરૂપે નહિ. સ્થિતિઉપકારકતા અધર્માસ્તિકાયત્વરૂપે જ છે, પુદ્ગલત્વાદિસ્વરૂપે નહિ. તથા અવગાહનાદાતૃત્વ તો આકાશત્વરૂપે જ એ છે, અન્યરૂપે નહિ. આ પ્રમાણેની વ્યવસ્થા આગમપ્રસિદ્ધ છે. આમ તે તે દ્રવ્યમાં ચોક્કસ સ્વરૂપે તે તે કાર્યની હેતુતાની કલ્પના આગમાનુસારે કરવાથી કાર્યસાંકર્ય દોષને અવકાશ રહેતો નથી. જીવમાં વી. ધર્માસ્તિકાયત્વ ન હોવાથી જીવ ગતિસહાયતા નહિ કરે. પુગલમાં અધર્માસ્તિકાયત્વ અવિદ્યમાન હોવાના લીધે તે સ્થિતિમાં ઉપકાર નહિ કરે. ધર્માસ્તિકાય વગેરેમાં જીવત્વ ન હોવાથી તે ભવભ્રમણ નહિ ર. કરે તથા પુદ્ગલત્વ ન હોવાથી તેનું ઘટ-પટાદિરૂપે પરિણમન નહિ થાય.
કાર્યસાંકWપરિહાર અભવ્યરવભાવપ્રયુક્ત જ સમાધાન :- (સત્ય) તમે જે વાત કરી તે સાચી છે. પરંતુ ધર્માસ્તિકાયત્વરૂપે ગતિeતુતા, અધર્માસ્તિકાયવરૂપે સ્થિતિનિમિત્તતા વગેરે કલ્પના પણ અભવ્યસ્વભાવથી ગર્ભિત જ છે. જો ધર્માસ્તિકાય વગેરે દ્રવ્યમાં જીવાદિદ્રવ્યસ્વરૂપે નહિ પરિણમવાનો સ્વભાવ = અભવ્યસ્વભાવ માનવામાં ન આવે તો ધર્માસ્તિકાય જીવદ્રવ્યરૂપે પરિણમી જવાથી તેમાં ત્યારે જીવત્વ આવી જશે અને તે ભવભ્રમણાદિ કાર્ય કરશે જ. તે જ રીતે જીવ વગેરે દ્રવ્યમાં ધર્માસ્તિકાય વગેરે દ્રવ્યસ્વરૂપે નહિ પરિણમવાનો સ્વભાવ = અભવ્યસ્વભાવ માનવામાં ન આવે તો જીવ વગેરે પણ ધર્માસ્તિકાયાદિ દ્રવ્યરૂપે પરિણમી જવાથી 8 પુસ્તકોમાં “અભવ્યત્વસ્વભાવ... પાઠ છે. લી.(૩)નો પાઠ લીધો છે.