Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 203

एकान्तवादे हिंसा- परलोकाद्यसम्भवः o
१८१३
११/१० दुहाभिहाणादि कह जुत्तम् ? ।। ' एगो धम्मी धम्माऽणेगे जं तेण होन्ति भिन्न त्ति ।।” (ध.स.११८७-११८८- प ११८९) इत्यादि यदुक्तं तदत्राऽनुसन्धेयम् ।
रा
क
“भेदाऽभावे सर्वगुण-पर्यायाणां सङ्करदोषः गुणगुणि-लक्ष्यलक्षण-कार्यकारणतानाशः । अभेदाऽभावे स्थानध्वंसः, ‘સ્ય તે મુળાઃ ? જો વા મુળી ?' ત્યાઘમાવઃ” (ન.વ.સા.પૃ.૧૬૪) કૃતિ નયનસારે તેવચનવાવા पर्याय-पर्यायिणोः एकान्तभेदाभेदनिरासपुरस्सरं भेदानुविद्धाऽभेदसिद्धिकृते श्रीहेमचन्द्रसूरिभिः शृ योगशास्त्रवृत्ती आन्तरश्लोकेषु “ येषामेकान्तिको भेदः सम्मतो देह देहिनोः । तेषां देहविनाशेऽपि न हिंसा કે કુંભ અને ઘટ બન્ને વચ્ચે અભેદ હોવાથી ભૂતલમાં એક ઘડો હોય ત્યારે ‘અહીં કુંભ અને ઘડો એમ બે ચીજ છે' - આવું જેમ બોલી શકાતું નથી, તેમ ગુણ-ગુણી વચ્ચે જો સર્વથા અભેદ જ હોય તો ‘આ જગતમાં ગુણ અને ગુણી આમ બે વસ્તુ છે આવું કહી નહિ શકાય.) જે કારણે ધર્મી એક છે અને ગુણધર્મો ઘણા છે, તે કારણે તે બન્ને ભિન્ન છે. તથા જે કારણે ધર્મી સાથે બધાય ગુણધર્મો અનુવિદ્ધ છે. તેથી તે બન્ને પરસ્પર અભિન્ન છે.”
ૐ ભેદ-અભેદનો અસ્વીકાર ગુણ-ગુણીભાવનાશાદિનો આપાદક
(“મેવા.) પ્રસ્તુત બન્ને સ્વભાવનો સ્વીકાર કરવામાં ન આવે તો કયા દોષ લાગુ પડે ? તેને દર્શાવતા ઉપાધ્યાય શ્રીદેવચન્દ્રજી મહારાજ નયચક્રસાર ગ્રંથમાં જણાવે છે કે “વસ્તુમાં ભેદસ્વભાવ ન હોય તો દ્રવ્યના સર્વ ગુણો અને સર્વ પર્યાયો વચ્ચે સાંકર્યની એકરૂપતાની આપત્તિ આવશે. આવી સ્થિતિમાં ‘ગુણ કોણ ? તથા ગુણી કોણ ? દ્રવ્ય કોણ ? કયા દ્રવ્યનો કયો પર્યાય અને કયો ગુણ એની વહેંચણી થઈ નહિ શકે. તેમજ ગુણલક્ષણનું લક્ષ્ય ગુણની જેમ પર્યાય બની જશે. તથા પર્યાયલક્ષણનું લક્ષ્ય ગુણ પણ બની જશે. મતલબ કે લક્ષ્ય-લક્ષણભાવનો પણ નાશ થશે. તદુપરાંત કાર્યધર્મ અને CL કારણધર્મ - આ બન્ને પણ જુદા પડી નહિ શકે. તેથી કાર્યતાનો અને કારણતાનો નાશ થશે. તથા જો વસ્તુમાં અભેદસ્વભાવને ન માનો તો ‘સ્થાન = આધાર કોણ બને અને આધેય કોણ બને ?' તે નક્કી સ્ ન થવાથી આધારધ્વંસ આધારાધેયભાવનાશ થશે. તથા ગુણ-ગુણી વચ્ચે જરા પણ અભેદ ન હોય તો ‘આ ગુણો કોના છે ? આ ગુણોનો આશ્રય કોણ છે ?' આ બાબતનું નિયમન પણ થઈ નહિ શકે. ગુણ-ગુણીની ઓળખાણ સર્વથા ભેદપક્ષમાં શક્ય નથી.” લૌકિક દૃષ્ટિએ પણ વિચારીએ તો કહી શકાય કે વિન્ધ્યાચલ અને હિમાલય વચ્ચે અભેદ ન હોવાથી તે બન્નેમાં આધા૨ાધેયભાવ કે ગુણ-ગુણીભાવ નથી સંભવતો. તેમ તુલ્ય યુક્તિથી કહી શકાય છે કે દ્રવ્ય-ગુણાદિ વચ્ચે અભેદ ન હોય તો દ્રવ્ય -ગુણાદિમાં પણ આધારાધેયભાવ, ગુણ-ગુણીભાવ નહિ સંભવે.
* પર્યાય-પર્યાયી વચ્ચે ભેદાભેદ : શ્રીહેમચન્દ્રસૂરિજી (પર્યાય.) પર્યાય-પર્યાયી વચ્ચે એકાન્તભેદ અને એકાન્તઅભેદ આ બન્નેને દૂર કરી ભેદાનુવિદ્ધ અભેદની સિદ્ધિ માટે શ્રીહેમચન્દ્રસૂરિજીએ યોગશાસ્રવૃત્તિમાં બીજા પ્રકાશના આન્તરશ્લોકોમાં કહેલ છે કે દેહ અને દેહધારી વચ્ચે જેઓના મતે એકાન્તે ભેદ રહેલો હોય, તેમના મતે દેહવિનાશ કરવા 1. एको धर्मी धर्मा अनेके यत् तेन भवन्ति भिन्ना इति । यत् पुनः तेनाऽनुविद्धाः सर्वेऽपि अतः अभिन्ना इति ।।
-
=
–
$