Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 212

१८२२
* भव्यस्वभावविचारः
· ન્તરાવિર્ભાવઈ અભિવ્યંગ્ય ભવ્ય સ્વભાવ કહિઈં. ભવ્યને ભવ્ય કહેવો. (૯).
प
एतेन “भाविकाले परस्वरूपाऽऽकारभवनाद् भव्यस्वभावः " ( आ.प. पृ.१२) इति आलापपद्धतिवचनं व्याख्यातम्, परस्वरूपपदस्य विशेषान्तरपरत्वात् ।
रा
जीवाऽजीवादिद्रव्याणां पारिणामिकत्वादेव भव्यस्वभावसम्भवः । “पारिणामिकत्वे उत्तरोत्तरपर्यायम् परिणमनरूपो भव्यस्वभावः” (न.च.सा.पृ. १६६) इति नयचक्रसारे - देवचन्द्रवाचकाः । एतेन एकान्ततोर्श ऽपरिणामिद्रव्यपक्षे भव्यस्वभावायोगेनार्थक्रियाकारित्वाऽभावः सूचितः ।
र्णि
"“भविया सिद्धी जेसिं जीवाणं ते हवंति भवसिद्धा । तव्वियरीयाऽभव्या संसारादो ण सिज्झति । ।” (गो.सा.जी.का.५५७) इति गोम्मटसारप्रदर्शितः मुक्तिगमनयोग्यतालक्षणो भव्यस्वभावः तद्विपरीतश्चाऽभव्यस्वभावोऽत्र नाऽभिप्रेतः, अभव्यजीव - पुद्गलादिद्रव्येषु तादृशभव्यस्वभावस्य मुक्तिगमनार्हेषु च का तादृशाऽभव्यस्वभावस्य अवृत्तित्वेन तयोः सामान्यस्वभावत्वाऽयोगात्, इह प्रतिद्रव्यं भव्याऽभव्योभय* આલાપપદ્ધતિ ગ્રંથની સ્પષ્ટતા
(તેન.) આલાપપદ્ધતિ ગ્રંથમાં દેવસેનજીએ જે જણાવેલ છે કે ‘ભાવી કાળમાં પરસ્વરૂપાકાર થવાથી ભવ્યસ્વભાવ કહેવાય છે' – તેનું પણ અર્થઘટન ઉપરોક્ત નિરૂપણ દ્વારા થઈ જાય છે. કારણ કે ત્યાં ‘પરસ્વરૂપ’ શબ્દનો અર્થ ‘પરદ્રવ્યસ્વરૂપ’ નહિ પણ ‘અન્ય વિશેષસ્વરૂપ’ સમજવો. અર્થાત્ ‘ભવિષ્યમાં અન્ય વિશેષસ્વરૂપે વસ્તુના તે તે આકારો થવાથી દ્રવ્યમાં ભવ્યસ્વભાવ કહેવાય છે' - આ પ્રમાણે તેનું અર્થઘટન કરવું.
११/११
* પરિણામી દ્રવ્યમાં જ ભવ્યસ્વભાવ
(નીવા.) જીવ-અજીવ વગેરે દ્રવ્યો પરિણામી હોવાના લીધે જ તેમાં ભવ્યસ્વભાવ સંભવે છે. આ અંગે શ્રીદેવચન્દ્રજી ઉપાધ્યાયે નયચક્રસારમાં જણાવેલ છે કે “પરિણામી હોતે છતે ઉત્તરોત્તર નવા-નવા | પર્યાયસ્વરૂપે પરિણમી જવા સ્વરૂપ ભવ્યસ્વભાવ જાણવો.” આવું કહેવાથી એવું સૂચિત થાય છે કે જે વાદીઓના મતમાં દ્રવ્ય સર્વથા અપરિણામી જ છે, તેમના મતે દ્રવ્યમાં ભવ્યસ્વભાવ સંભવી નહિ શકે. તથા ભવ્યસ્વભાવ ન હોવાથી અર્થક્રિયાકારિત્વસ્વરૂપ દ્રવ્યલક્ષણ-સત્લક્ષણ જ તેમાં સંગત નહિ થાય. મતલબ કે અપરિણામી વસ્તુ વાસ્તવમાં અદ્રવ્ય-અસત્ જ બની જશે.
* મુક્તિગમનયોગ્યતા સામાન્યસ્વભાવ નથી કે
=
(“વિ.) જે જીવોનો મોક્ષ થવાનો છે તે ભવ્યસિદ્ધિ ભવસિદ્ધ બને. તથા તેનાથી વિપરીત અભવ્ય જીવો ક્યારેય સંસારમાંથી સિદ્ધ થતા નથી’ - આ મુજબ ગોમ્મટસાર ગ્રંથમાં જણાવેલ મુક્તિગમનયોગ્યતાસ્વરૂપ ભવ્યસ્વભાવ અને તેનાથી વિપરીત અભવ્યસ્વભાવ અહીં અભિપ્રેત નથી. કારણ કે તેવો ભવ્યસ્વભાવ અભવ્ય જીવમાં તથા પુદ્ગલાદિ દ્રવ્યોમાં રહેતો ન હોવાથી સામાન્યસ્વભાવાત્મક બનતો નથી. તથા મોક્ષમાં જવાને યોગ્ય જીવોમાં તથાવિધ અભવ્યસ્વભાવ રહેતો ન હોવાથી તે પણ
*. ચિહ્નદ્રયમધ્યવર્તી પાઠ પુસ્તકોમાં નથી. આ.(૧)+કો.(૧૩)માં છે.
1. भव्या सिद्धिः येषां जीवानां ते भवन्ति भवसिद्धाः । तद्विपरीता अभव्याः संसारान्न सिध्यन्ति । ।