Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 214

१८२४ ० दशमसामान्यस्वभावप्रकाशनम्
११/११ मेलंता विय णिच्चं सर्ग: सभावं ण विजहंति।।” (पञ्चास्तिकाय-७) मेलंता वि य णिच्चं सगं सभावं ण विजहंति ।।” (पञ्चा.७) इति । अमृतचन्द्राचार्यकृता तत्त्वप्रदीपिकाभिधाना प तद्वृत्तिस्तु लेशत एवम् “अत एव तेषां परिणामवत्त्वेऽपि प्राग्नित्यत्वमुक्तम् । अत एव न तेषामेकत्वापत्तिर्न रा च जीव-कर्मणोर्व्यवहारनयादेशादेकत्वेऽपि परस्परस्वरूपोपादानम्” (पञ्चा.७, वृत्ति) इति । तदुक्तम् आलाप- पद्धतौ अपि “कालत्रयेऽपि परस्वरूपाऽऽकाराऽभवनाद् अभव्यस्वभावः” (आ.प.पृ.१२) इति । प्रकृते - “अवकाशं प्रयच्छन्तः प्रविशन्तः परस्परम् । मिलन्तश्च न मुञ्चन्ति स्व-स्वभावं कदाचन ।।” (यो.सा.प्रा.२/ श २) इति योगसारप्राभृते अमितगतिवचनमपि स्मर्तव्यम् । क नयचक्रसारे देवचन्द्रवाचकैस्तु “त्रिकालमूलाऽवस्थाया अपरित्यागरूपः अभव्यस्वभावः” (न.च.सा.पृ.१६८) of इत्युक्तम् । “द्रव्यवर्तिनः अस्तित्व-वस्तुत्व-प्रमेयत्वाऽगुरुलघुत्वादयः जीवादिगताश्च जीवत्वादयो धर्मा कालत्रयेऽपि मूलावस्थाया अपरित्यागाद् अभव्यस्वभावविधया ज्ञातव्याः” (न.च.सा.वि.१७०) इति तैरेव नयचक्रसारविवरणे स्पष्टीकृतम्। કરતા, એકબીજાને જગ્યા આપતા દ્રવ્યો ભેગા થાય છે. છતાં પણ કાયમ પોતાના ભાવને = સ્વભાવને છોડતા નથી.' અમૃતચંદ્રાચાર્યજીએ પંચાસ્તિકાય ઉપર તત્ત્વપ્રદીપિકા નામની વ્યાખ્યા કરેલ છે. તેમાં ઉપરોક્ત બાબતની સ્પષ્ટતા કરતાં તેમણે જે જણાવેલ છે, તેનો અહીં ઉપયોગી અંશ આ પ્રમાણે છે કે “દરેક દ્રવ્યો પોતાના મૂળ સ્વભાવને છોડતા નથી. તે જ કારણથી દ્રવ્યો પરિણામી હોવા છતાં પણ પૂર્વે દ્રવ્યોમાં નિત્યસ્વભાવની વાત કરેલી છે. તેથી જ બધા દ્રવ્યો એક થવાની આપત્તિ નહિ આવે.
વ્યવહારનયના અભિપ્રાયથી જીવ અને કર્મ એક હોવા છતાં પણ એક-બીજાના સ્વરૂપને ધારણ કરતા માં નથી. તેથી આલાપપદ્ધતિ ગ્રંથમાં પણ જણાવેલ છે કે “ત્રણેય કાળમાં પરદ્રવ્યસ્વરૂપે વસ્તુના આકારોનું
પરિણમન ન થવાથી દ્રવ્યમાં અભવ્યસ્વભાવ છે.” યોગસારપ્રાભૂતમાં દિગંબરાચાર્ય અમિતગતિએ જે M! જણાવેલ છે તે પણ આ અનુસંધાનમાં યાદ કરવા યોગ્ય છે. ત્યાં જણાવેલ છે કે “એક-બીજાને અવકાશ A - જગ્યા આપતા તથા એકબીજામાં પ્રવેશ કરતા તેમજ પરસ્પર મળતા એવા પણ આ દ્રવ્યો પોતાના સ્વભાવને છોડતા નથી.”
અસ્તિત્વ-જીવવાદિ ધર્મો અભવ્યરવભાવ : શ્રીદેવચંદ્રજી જે (નવ) નયચક્રસારમાં ઉપાધ્યાય શ્રીદેવચન્દ્રજીએ તો એવું જણાવેલ છે કે “સૈકાલિક મૂળભૂત અવસ્થાનો ત્યાગ ન કરવો તે અભવ્યસ્વભાવ છે.' નયચક્રસારવિવરણમાં તેઓશ્રીએ જ ઉપરોક્ત બાબતનું સ્પષ્ટીકરણ કરતાં એવું દર્શાવેલ છે કે દ્રવ્યને વિશે રહેલા અસ્તિત્વ, વસ્તુત્વ, પ્રમેયત્વ, અગુરુલઘુત્વાદિક ધર્મો ત્રણેય કાળમાં મૂળ અવસ્થાને છોડતા નથી. તે જ સ્વરૂપે રહે છે. તે ધર્મો અભવ્યસ્વભાવ તરીકે જાણવા. અનેક ઉત્પાદ-વ્યય થવા છતાં જીવનું જીવત્વ અને અજીવનું અજીવત્વ પલટાય નહિ. તેથી તે અભવ્યસ્વભાવ તરીકે જાણવા.”
8 પુસ્તકોમાં “સTITમાવે' પાઠ.