Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 207

सत्ता- द्रव्ययोः न सर्वथैक्यम्
समस्तेतरेन्द्रियग्रामगोचरमतिक्रान्तः शुक्लो गुणो भवति, न खलु (तथा) तदखिलेन्द्रियग्रामगोचरीभूतमुत्तरीयं भवति, यच्च किलाऽखिलेन्द्रियग्रामगोचरीभूतमुत्तरीयं भवति, न खलु (तथा) स एकचक्षुरिन्द्रियविषयमापद्यमानः समस्तेतरेन्द्रियग्रामगोचरमतिक्रान्तः शुक्लो गुणो भवतीति तयोस्तद्भावस्याऽभावः ।
११/१०
रा
तथा या किलाssश्रित्य वर्तिनी निर्गुणैकगुणसमुदिता विशेषणं विधायिका वृत्तिस्वरूपा सत्ता भवति, न खलु (तथा) तदनाश्रित्य वर्ति गुणवदनेकगुणसमुदितं विशेष्यं विधीयमानं वृत्तिमत्स्वरूपं च द्रव्यं भवति । र्श यत्तु किलाऽनाश्रित्य वर्ति गुणवदनेकगुणसमुदितं विशेष्यं विधीयमानं वृत्तिमत्स्वरूपं च द्रव्यं भवति, न खलु (तथा) साश्रित्य वर्तिनी निर्गुणैकगुणसमुदिता विशेषणं विधायिका वृत्तिस्वरूपा च सत्ता भवतीति तयोस्तद्भावस्या - क Sभावः । अत एव च सत्ता - द्रव्ययोः कथञ्चिदनर्थान्तरत्वेऽपि सर्वथैकत्वं न शङ्कनीयम्, तद्भावो ह्येकत्वस्य लक्षणम् । यत्तु न तद्भवद् विभाव्यते तत्कथमेकं स्यात् । अपि तु गुण-गुणिरूपेणानेकमेवेत्यर्थः” (प्र.सा. २/१४, વૃત્તિ). કૃતિ ।
र्णि
का
१८१७
–
વિષય બને છે. ચક્ષુ સિવાયની બીજી ઈન્દ્રિયોના સમૂહનો વિષય શુક્લ ગુણ બનતો નથી. પરંતુ વસ્ત્ર દ્રવ્ય આવું નથી. ચક્ષુ ઉપરાંત સ્પર્શન ઈન્દ્રિયનો પણ તે વિષય બને છે. ત્વગિન્દ્રિયનો વિષય શુક્લ ગુણ બનતો નથી. ચક્ષુ સિવાયની બીજી ઈન્દ્રિયની વિષયતાને જેમ શુક્લ ગુણ ઓળંગી જાય છે, તેવું વસ્ત્ર માટે બનતું નથી. કેમ કે વસ્ત્ર ચક્ષુભિન્ન ઈન્દ્રિયનો પણ વિષય બને છે. તેથી શુક્લ ગુણ અને ગુણી વસ્ર વચ્ચે તદ્ભાવ નથી. તેથી અતભાવસ્વરૂપ ભેદ શુક્લ વર્ણ અને પટની વચ્ચે વિદ્યમાન છે. * વિધાયક વૃત્તિવરૂપ સત્તા
(તથા.) તે જ રીતે સત્તા અને દ્રવ્ય વચ્ચે પણ તદ્ભાવ ન હોવાથી ભેદ રહી શકે છે. તે આ રીતે - સત્તા નામનો ગુણ કોઈકને આશ્રયીને રહે છે. તથા સત્તામાં બીજા કોઈ ગુણ રહેતા નથી. કેવલ નિર્ગુણસ્વરૂપે સત્તા ઉદયમાં આવેલ હોય છે. સત્તા વિશેષણ તરીકે બને છે. સત્તા નિષેધક નહિ, પરંતુ વિધાયક અને વૃત્તિસ્વરૂપ છે. વૃત્તિ વર્તવું, હોવું, હયાતી. સત્તા નામના ગુણનું સ્વરૂપ આવું છે. જ્યારે દ્રવ્યનું સ્વરૂપ જુદા જ પ્રકારનું છે. દ્રવ્ય સત્તાની જેમ પરાશ્રિત નથી. દ્રવ્યમાં અનેક ગુણો રહેલા છે. ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય આદિ અનેક સ્વરૂપે દ્રવ્ય ઉદયમાં આવેલું હોય છે. તે વિશેષ્ય સ બને છે. સત્તા દ્વારા દ્રવ્ય વિશેષ્ય બનાવાય છે. મતલબ કે સત્તા વગેરે ગુણો વિધાયક = રચનારા છે અને દ્રવ્ય તેનાથી રચાતો પદાર્થ છે. દ્રવ્ય વૃત્તિમત્સ્વરૂપ છે, વૃત્તિવિશિષ્ટાત્મક છે, વૃત્તિવાળું છે, હયાતીવાળું છે, હયાત રહેનાર છે. તેથી ઉપરોક્ત સ્વરૂપે રહેનારી સત્તા દર્શિત દ્રવ્યસ્વરૂપ બનતી નથી. તથા જે ઉપરોક્ત સ્વરૂપવાળું દ્રવ્ય છે તે ઉપદર્શિત સત્તાસ્વરૂપ બનતું નથી. આમ સત્તા અને દ્રવ્ય વચ્ચે તદ્ભાવનો અભાવ છે. સત્તામાં દ્રવ્યાત્મકતા નથી. તથા દ્રવ્યમાં સત્તારૂપતા નથી. આ જ કારણથી સત્તા-ગુણ અને ગુણી-દ્રવ્ય અપૃથક્ હોવાથી કથંચિત્ અભિન્ન હોવા છતાં પણ ‘તે બન્ને સર્વથા એક = અભિન્ન બની જશે' - આવી શંકા ન કરવી. કારણ કે તાવ તે સ્વરૂપે /સ્વભાવે પોતાનું અસ્તિત્વ એ જ એકત્વનું અભેદનું લક્ષણ છે. જે તે સ્વરૂપે થતું જોવા મળતું ન હોય તે કઈ રીતે એક સર્વથા અભિન્ન બની શકે? પરંતુ ગુણ-ગુણીરૂપે તે અનેક
=
=
=
વિભિન્ન જ હોય - તેવું અહીં અર્થઘટન કરવું.” આ મુજબ અમૃતચન્દ્રાચાર્ય પ્રવચનસારની વ્યાખ્યામાં જણાવે છે.
=