Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 208

१८१८
* भेदोऽभेदरूपः अभेदश्च भेदरूपः
११ / १०
रा
અત્રત્ય તત્ત્વ તુ ગમ્મતનયતતતઃ (સ્યા.ર૪.જા.9/વ્૩-૧/પૃષ્ઠ-૧૨-૧૦૦) વિજ્ઞયમ્ । वस्तुतस्तु भेदस्य अभेदात्मकता अभेदस्य च भेदात्मकता अर्थस्वरूपान्यथाऽनुपपत्त्या सिध्यति । तदुक्तम् अकलङ्कस्वामिना सिद्धिविनिश्चये “भेदोऽभेदात्मकोऽर्थानामन्यथाऽनुपपत्तितः । भेदात्मकस्तथाऽभेदः તત્ત્વ સૈાન્તતઃ તતઃ ।।” (સિ.વિ.૭/૧૧/માગ-૨/પૃ.૪૬૮) કૃતિ ભાવનીયમ્।
इह क्रमिकव्याख्यातस्वभावाऽष्टकोपेतवस्तूपदर्शनं पञ्चाध्यायीप्रकरणे “स्यादस्ति च नास्तीति च नित्यमनित्यं त्वनेकमेकञ्च । तदतच्चेति चतुष्टययुग्मैरिव गुम्फितं वस्तु ।। ” ( पञ्चा. १/२६२ ) इत्येवमकारि । द्रव्य-गुण- पर्यायाणामिव द्रव्याणामपि मिथो भेदाऽभेदौ स्त एव, प्रातिस्विकगुणापेक्षया भेदस्य द्रव्यत्वेन चाऽभेदस्य प्रतीतेः । तदुक्तं कार्त्तिकेयानुप्रेक्षायां स्वामिकुमारेण “सव्वाणं दव्वाणं दव्वसरूपेण का होदि एयत्तं । णिय-णियगुणभेएण हि सव्वाणि वि होंति भिण्णाणि । । ” ( का. अ. २३६) इति ।
fi.
(ત્યું.) અહીં પૃથક્ અને ભેદ અંગેની આ વાત દિગંબરમત મુજબ કરી છે. આ અંગે જે તાત્ત્વિક વાત છે, તે અમે બનાવેલ જયલતા નામની સ્યાદ્વાદરહસ્યવૃત્તિમાંથી વાચકવર્ગે જાણી લેવી. છે ભેદ અભેદસ્વરૂપ અને અભેદ ભેદસ્વરૂપ છે.
(વસ્તુ.) વાસ્તવમાં તો ભેદ અભેદાત્મક છે અને અભેદ ભેદાત્મક છે. કારણ કે તેવું માનવામાં ન આવે તો પદાર્થનું સ્વરૂપ જ અસંગત બની જાય. તેથી તો અકલંકસ્વામીએ સિદ્ધિવિનિશ્ચય ગ્રંથમાં જણાવેલ છે કે ‘ભેદ અભેદાત્મક છે તથા અભેદ ભેદાત્મક છે. કારણ કે તેવું માનવામાં ન આવે તો પદાર્થો જ અસંગત બની જાય. તેથી એકાન્તવાદથી તત્ત્વ સિદ્ધ નહિ થાય.’ આ અંગે તેની વ્યાખ્યાના આધારે ઊંડી વિચારણા કરવાની ભલામણ ‘પરામર્શકર્ણિકા' વ્યાખ્યામાં કરેલ છે.
♦ પંચાધ્યાયીમાં આઠ સ્વભાવનો નિર્દેશ♦
(રૂT.) પ્રસ્તુત અગિયારમી શાખામાં પાંચમા શ્લોકથી માંડીને દશમા શ્લોક સુધી ક્રમસર જે આઠ સ્વભાવનું વર્ણન ક૨વામાં આવેલ છે તે આઠ સ્વભાવોથી યુક્ત વસ્તુનો ઉલ્લેખ પંચાધ્યાયી પ્રકરણમાં સેં આ મુજબ કરવામાં આવેલ છે કે ‘(૧) કથંચિત્ અસ્તિસ્વભાવ અને નાસ્તિસ્વભાવ, (૨) નિત્યસ્વભાવ અને અનિત્યસ્વભાવ, (૩) એકસ્વભાવ અને અનેક સ્વભાવ તથા (૪) તત્ત્વભાવ અભેદસ્વભાવ અને અતસ્વભાવ = ભેદસ્વભાવ આ ચાર યુગલોથી જાણે કે વસ્તુ ગૂંથાયેલી છે.’
=
* દ્રવ્યોમાં પરસ્પર ભેદાભેદ
(દ્રવ્ય.) જેમ દ્રવ્ય અને ગુણ-પર્યાય વચ્ચે ભેદાભેદ છે, તેમ દ્રવ્યોમાં પણ પરસ્પર ભેદાભેદ રહે જ છે. કેમ કે પોત-પોતાના ગુણની અપેક્ષાએ દ્રવ્યોમાં ભેદની પ્રતીતિ થાય છે તથા દ્રવ્યત્વરૂપે સર્વ દ્રવ્યોમાં અભેદની પ્રતીતિ થાય છે. તેથી જ સ્વામિકુમારે કાર્તિકેયાનુપ્રેક્ષામાં જણાવેલ છે કે ‘સર્વ દ્રવ્યોમાં દ્રવ્યસ્વરૂપે એકતા અભેદ હોય છે. તથા પોતપોતાના ગુણના ભેદની અપેક્ષાએ સર્વ દ્રવ્યો ભિન્ન પણ છે.' દા.ત. જીવ ચૈતન્યદૃષ્ટિએ જડદ્રવ્યથી ભિન્ન છે. તથા દ્રવ્યત્વરૂપે અભિન્ન છે. આમ બધા દ્રવ્યમાં સમજવું.
1. सर्वेषां द्रव्याणां द्रव्यस्वरूपेण भवति एकत्वम् । निज निजगुणभेदेन हि सर्वाणि अपि भवन्ति भिन्नानि ।।
=