Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
૨૬/૧૦ 0 आधाराधेययोः अभेदसम्बन्धः ।
१८१५ તો નિરાધાર ગુણ-પર્યાયનો બોધ ન થયો જોઈઈ. આધારાધેયનો અભેદ વિના બીજો સંબંધ જ ન ઘટઈ.
किञ्च एकान्तभेदपक्षे निराधारयोश्च गुण-पर्याययोः द्रव्ये धीः न = नैव भवेत्। द्रव्यस्य गुण-पर्यायेभ्यः सर्वथाभिन्नत्वे कोऽयं नियमो यदुत 'आत्मद्रव्ये एव ज्ञानादिगुण-मनुष्यादिपर्याययोः भानम्, न तु गगनादौ' इति ?
न च सर्वथाभेदेऽपि द्रव्ये गुणादीनां समवायसम्बन्धः स्याद् इति शङ्कनीयम्,
समवायस्य प्राग् (३/२,३/६,९/१+२१,११/८) इहैव, जयलताख्यायां मध्यमस्याद्वादरहस्यवृत्ती (पृ.४१-७४), भानुमतीनाम्न्याञ्च न्यायालोकवृत्तौ (प्रकाश-१/पृष्ठ २१३-२६६) अस्माभिः निरासात्, आधारा- क ऽऽधेययोरभेदसम्बन्धं विना सम्बन्धान्तराऽयोगाच्च । इदमेवाभिप्रेत्योक्तं शङ्कराचार्येण ब्रह्मसूत्रशारीरकभाष्ये र्णि “તાવીન્યપ્રતીતેશ્ય દ્રવ્ય-કુવીનાં સમવાયત્પનાનર્થચમ્ (વ્ર..ર//૧૮-શા.મ.પૃ.૪૭૭) તિા
જ નિરાધાર ગુણાદિપક્ષની સમસ્યા (શિષ્ય.) વળી, બીજી મહત્ત્વની વાત એ છે કે ઉપર જણાવ્યા મુજબ એકાન્તભેદસ્વભાવ પક્ષમાં ગુણ-પર્યાય નિરાધાર બની જવાથી તે બન્નેની દ્રવ્યમાં બુદ્ધિ જ થઈ નહિ શકે. કારણ કે ગુણથી અને પર્યાયથી દ્રવ્ય એકાન્ત ભિન્ન હોય તો આવો નિયમ કઈ રીતે થઈ શકે કે “આત્મદ્રવ્યમાં જ જ્ઞાનાદિ ગુણનું અને મનુષ્યત્વાદિ પર્યાયનું ભાન થાય, ગગન વગેરેમાં ન થાય. કારણ કે જ્ઞાનાદિ ગુણ કે મનુષ્યત્વાદિ પર્યાયો જેમ આત્માથી એકાન્ત ભિન્ન છે તેમ ગગનથી પણ સર્વથા ભિન્ન જ છે.
નૈયાયિક :- (ન ઘ.) દ્રવ્યમાં ગુણ વગેરેનો સર્વથા ભેદ હોવા છતાં સમવાય નામનો સંબંધ સંભવી શકે છે. તેથી સમવાય દ્વારા જ્ઞાન અને આત્મા વચ્ચે આધાર-આધેયભાવ સંભવી શકે છે. તેથી જ્ઞાનાદિને કે નિરાધાર થવાની આપત્તિને અવકાશ નથી.
- આધારતામાં સમવાય અનિયામક - જૈન :- (સમવાયસ્ય.) તમારી આ દલીલ વ્યાજબી નથી. કારણ કે સમવાય સંબંધનું તો ખંડન સ અમે પૂર્વે ત્રીજી શાખાના બીજા-છઠ્ઠા શ્લોકમાં, નવમી શાખાના પ્રથમ અને એકવીસમા શ્લોકમાં તથા આ જ શાખાના આઠમા શ્લોકમાં કરેલ છે. તથા મધ્યમપરિમાણ સ્યાદ્વાદરહસ્ય ગ્રંથની જયલતા ટીકામાં તથા ન્યાયાલોક ગ્રંથની ભાનુમતી નામની વ્યાખ્યામાં પણ અમે (દ્રવ્યાનુયોગપરામર્શકર્ણિકાકારે) સમવાય સંબંધનું વિસ્તારથી નિરાકરણ કરેલ છે. વળી, આધાર અને આધેય વચ્ચે અભેદ સિવાય બીજો કોઈ સંબંધ સંભવિત પણ નથી. તેથી ગુણ-ગુણી, પર્યાય-પર્યાયી વગેરે વચ્ચે અભેદસ્વભાવ (અભેદ સંબંધ) માનવો વ્યાજબી જ છે. આ જ અભિપ્રાયથી બ્રહ્મસૂત્રશારીરકભાષ્યમાં આદ્ય શંકરાચાર્યજીએ જણાવેલ છે કે ‘દ્રવ્ય અને ગુણાદિ વચ્ચે તાદાભ્યની પ્રતીતિ થાય છે. તેથી દ્રવ્ય અને ગુણ વગેરે વચ્ચે સમવાયસંબંધની કલ્પના કરવી એ વ્યર્થ છે.'
*...* ચિહ્રદયમધ્યવર્તી પાઠ કો.(૯)માં નથી.
