Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
११/९ • पर्यायेऽप्यनेकस्वभावसमर्थनम् ।
१७९१ (એકનઈ=) મૃદાદિક દ્રવ્યનો સ્થાસ-કોશ-કુશૂલાદિક અનેક દ્રવ્ય પ્રવાહ છઈ. તેણઈ અનેકસ્વભાવ ી પ્રકાશઈ. अजुदसहावो” (द्र.स्व.प्र.६१) इति द्रव्यस्वभावप्रकाशवचनञ्चानुस्मर्तव्यम् । द्रव्यवृत्तीनां नानास्वभावानां द्रव्यात् पार्थक्येण अविद्यमानत्वात्, द्रव्यैक्याऽबाधकत्वात्, स्वाश्रयीभूतद्रव्यनिष्ठैकत्वप्रयुक्तैक्यशालित्वाच्च प द्रव्ये एकस्वभाव इति यावत् तात्पर्यमत्रानुसन्धेयम् । व्याख्यातः पञ्चमः सामान्यस्वभावः।
(६) साम्प्रतं षष्ठं सामान्यस्वभावं व्याचष्टे - अनेकस्वभावश्च एकानेकवस्तुसन्ताने = एकद्रव्यस्य अनेकद्रव्यप्रवाहे सति प्रकाशेत = ज्ञायेत । यथा एकस्य मृद्रव्यस्य स्थास-कोश-कुशूलाद्यनेकद्रव्यसन्तत्या अनेकस्वभावो विज्ञायते, अनेकस्वभावे सति एव एकस्माद् मृत्तिकाद्रव्याद् अनेकद्रव्यसन्ततिसमुत्पादसम्भवात् ।
न चैवं घटादावनेकस्वभावाऽयोगः, तस्य पर्यायत्वादिति शङ्कनीयम्,
यतः पर्यायोऽपि घटादिलक्षणो दीर्घकालव्यापित्व-रक्तादिगुणाधारत्वादिना हेतुना कथञ्चिद् द्रव्यात्मकः सन् अपक्व-पक्व-निश्छिद्र-सच्छिद्रघटाद्यनेकद्रव्यसन्तानशालितया प्रथम-द्वितीयादिक्षणवृत्तितया કરવું. કહેવાનો આશય એ છે કે દ્રવ્યમાં અનેક સ્વભાવ રહે છે. પરંતુ તે વિવિધ સ્વભાવો ક્યારેય પણ પોતાના દ્રવ્યથી છૂટા પડતા નથી. તે અનેક સ્વભાવો દ્રવ્યની એકતામાં કે અખંડતામાં બાધક બનતા નથી. ઊલટું દ્રવ્યની એકતાના અને અખંડતાના લીધે તે અનેક સ્વભાવો પણ એકરૂપતાને અને અખંડતાને ધારણ કરે છે. તેથી દ્રવ્યમાં એકસ્વભાવ રહે છે. આવા પ્રકારના તાત્પર્યનું પ્રસ્તુતમાં અનુસંધાન કરવું. આ રીતે પાંચમા એકસ્વભાવની વ્યાખ્યા થઈ ગઈ.
છે અને કરવભાવની વિચારણા (૬) (સામ્પ્ર.) હવે છઠ્ઠા સામાન્ય સ્વભાવની ગ્રંથકારશ્રી વ્યાખ્યા કરે છે. એક દ્રવ્યનો અનેકદ્રવ્યપ્રવાહ ચાલે ત્યારે વસ્તુનો અનેકસ્વભાવ જણાય. જેમ કે એક જ માટીદ્રવ્યનો સ્થાસ-કોશ-કુશૂલ વગેરે અનેક છે દ્રવ્ય સ્વરૂપે મૃત્ત્વાનુગત પ્રવાહ પ્રવર્તે છે. આ અનેકદ્રવ્યપ્રવાહ દ્વારા માટીદ્રવ્યનો અનેકસ્વભાવ જણાય વા છે. જો એક માટીદ્રવ્યમાં અનેકસ્વભાવ હોય તો જ અનેકદ્રવ્યપ્રવાહ ઉત્પન્ન થઈ શકે ને ? તેથી દ્રવ્ય એક હોવા છતાં તેમાં અનેકસ્વભાવ સિદ્ધ થાય છે.
શંકા:- (ન ચેવું.) જો દ્રવ્યમાં અનેકસ્વભાવ માનશો તો ઘટ વગેરેમાં અનેકસ્વભાવ નહિ સંભવે. કારણ કે ઘટ વગેરે તો માટીદ્રવ્યના પર્યાય છે, દ્રવ્ય નહિ.
) પર્યાયમાં દ્રવ્યત્વનો ઉપચાર ). સમાધાન :- (ચત:.) ના, તમારી શંકા વ્યાજબી નથી. કારણ કે ઘટ વગેરે પર્યાય પણ દ્રવ્યની જેમ દીર્ઘકાલવ્યાપી છે, રક્ત-શ્યામ વગેરે ગુણોનો આધાર છે. તેથી ઘટાદિ પર્યાય પણ કથંચિત દ્રવ્ય સ્વરૂપ થઈ શકે છે. તેમજ ઘટાદિ પણ અપક્વ ઘટ, પક્વ ઘટ, નિચ્છિદ્ર ઘટ, સચ્છિદ્ર ઘટ વગેરે અનેક દ્રવ્યોના પ્રવાહને ભવિષ્યમાં ઉત્પન્ન કરે છે. તેમાં ઘટરૂપતાનો અન્વય જોવા મળે છે. તથા તે ઘટાદિ પણ અનેકસ્વભાવને ધારણ કરે જ છે. અથવા ઘટાત્મક દીર્ઘકાલીન પર્યાય સ્વયં જ પ્રથમક્ષણવૃત્તિતા,
