Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
१८०२ • अनेकान्ते कुमारिलभट्टसंमति: 0
११/९ માનેન ન વા?” (ત સિ./ર8/9.રૂ૭૮, અ.ન.પ.માં 1-9/9.999, .વા.J.J.૪૬, ચી.મ.ઈ.વ, .સ.રૂરૂ૮, प जै.स्या.मु.१/२४, ज.क.ल.१/२०) इत्येवम् उद्धृतेयं कारिका इति । प्रकृते द्रव्यपदेन सामान्यं पर्यायपदेन गच विशेष उच्यते इत्यवधेयम् ।
तदुक्तं कुन्दकुन्दस्वामिनाऽपि पञ्चास्तिकाये “पज्जयविजुदं दव्वं दव्वविजुत्ता य पज्जया णत्थि। दोण्हं - अणण्णभूदं भावं समणा परूविंति ।। "दव्वेण विणा ण गुणा गुणेहिं दव् विणा ण संभवदि। अव्वदिरित्तो श भावो दव्य-गुणाणं हवदि तम्हा ।।” (पञ्चा.१२, १३) इति । क यथोक्तं कुमारिलभट्टेन अपि मीमांसाश्लोकवार्तिके आकृतिवादे “निर्विशेषं न सामान्यम्, भवेच्छशજિક વિજ્ઞાળવત્ | વિશેષોડ િવ નૈવાતિ સામાન્યૂન વિના કૃત II” (મી.શ્નો.વા.વા.૨૦) તિા
एतेन “एकरूपस्यैकान्तेन विशेषाभावः, सर्वथैकरूपत्वात् । विशेषाभावे सामान्यस्याऽप्यभावः। अनेकका पक्षेऽपि तथा द्रव्याभावः, निराधारत्वाद्” (द्र.स्व.प्र.६९ वृ.पृ.३७) इति द्रव्यस्वभावप्रकाशवृत्तिकृदुक्तिरपि અને પર્યાય શબ્દથી વિશેષ કહેવાય છે. આ વાત ખાસ ખ્યાલમાં રાખવી.
દ્રવ્ય-પર્યાયની સમવ્યામિ દિગંબર સંમત છે (ઉત્ત.) માત્ર શ્વેતાંબર સંપ્રદાયમાં જ નહિ, દિગંબર સંપ્રદાયમાં પણ ઉપરોક્ત વાત માન્ય છે. તેથી જ કુંદકુંદસ્વામીએ પંચાસ્તિકાય ગ્રંથમાં જણાવેલ છે કે “પર્યાયશૂન્ય દ્રવ્ય કે દ્રવ્યશૂન્ય પર્યાય નથી. દ્રવ્ય-પર્યાય ઉભયથી અનન્યસ્વરૂપ એવી જ વસ્તુને શ્રમણો જણાવે છે. દ્રવ્ય વિના ગુણ નથી હોતા. ગુણો વિના દ્રવ્ય સંભવતું નથી. તેથી વસ્તુ દ્રવ્ય-ગુણથી અવ્યતિરિક્ત = અનન્ય = અભિન્ન છે.”
69 સામાન્ય-વિશેષની સમવ્યામિ મીમાંસકમાન્ય (8 એ (ધો.) માત્ર જૈનશાસનમાં જ નહિ, અન્ય દર્શનમાં પણ ઉપરોક્ત વાત સંમત છે. તેથી - મીમાંસકમૂર્ધન્ય કુમારિલભટ્ટ પણ મીમાંસા શ્લોકવાર્તિકમાં “આકૃતિવાદ' પ્રકરણમાં જણાવેલ છે કે ‘વિશેષશૂન્ય C સામાન્ય શશશૃંગની જેમ હોતું નથી. તથા સામાન્ય વિના બનેલો વિશેષ પદાર્થ પણ નથી જ હોતો.” . આમ સામાન્ય-વિશેષ પદાર્થની સમવ્યામિ સ્વ-પરદર્શનમાં માન્ય છે - તેમ સિદ્ધ થાય છે.
B એકાનેકસ્વભાવના અરવીકારમાં દ્રવ્યોચ્છેદ . (ક્તન.) દ્રવ્યસ્વભાવપ્રકાશવૃત્તિકારે જણાવેલ છે કે “વસ્તુને સર્વથા એકસ્વરૂપ માનવામાં આવે તો વિશેષ પદાર્થનો અભાવ = ઉચ્છેદ થઈ જશે. કારણ કે વસ્તુ સર્વથા એકસ્વરૂપવાળી તમે માન્ય કરેલ છે. તથા વિશેષના અભાવમાં સામાન્યનો પણ અભાવ થઈ જશે. કેમ કે વિશેષ વિના એકલો સામાન્ય પદાર્થ રહેતો નથી. તથા વસ્તુને સર્વથા અનેકસ્વભાવવાળી માનવામાં આવે તો તે પક્ષમાં પણ તે રીતે થશે. તેથી દ્રવ્યનો અભાવ થઈ જશે. કારણ કે સામાન્ય-વિશેષનો આધાર ન હોય તેને દ્રવ્ય કઈ રીતે કહી શકાય ? આ બાબતની પણ છણાવટ અમે પૂર્વે જણાવેલ વિગતથી થઈ જાય છે. સામાન્ય-વિશેષ ઉભયની સમવ્યાપ્તિ હોવાથી દ્રવ્યસ્વભાવપ્રકાશવૃત્તિકારની વાત વ્યાજબી છે - તેવું અહીં
1. पर्ययवियुतं द्रव्यं द्रव्यवियुक्ताश्च पर्यया न सन्ति। द्वयोरनन्यभूतं भावं श्रमणाः प्ररूपयन्ति।। 2. द्रव्येण विना न गुणा गुणैर्द्रव्यं विना न सम्भवति। अव्यतिरिक्तो भावो द्रव्यगुणानां भवति तस्मात् ।।
