Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 198

१८०८ ० भेदस्वभावविरहे प्रतिनियतरूपतोच्छेदः ।
/૨૦ સ (ભેદ વિણ ) ભેદસ્વભાવ ન માનિઈ, તો સર્વ દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયનઈ એકપણું હોઈ. ૫ દ્રવ્ય-પર્યાયયોર થમ્ ? એવા વિરુદ્ધ ચાત્ તમ્ભાવાનુવત્તિત II” (ક.ગ.T.HT-૧, ૨, પૃ.૭૩૨) ग इत्थमकारि । ज्ञानात्मनोः भेदाभेदसिद्धिः स्याद्वादरत्नाकरे प्रथमपरिच्छेदे (१/६/पृ.५१) विस्तरतो द्रष्टव्या । - तदनुसारेण च सर्वत्र गुण-गुणिनोः भेदाभेदौ विभावनीयौ।।
तदुक्तमेतदुभयस्वभावमधिकृत्य नयचक्रसारे देवचन्द्रवाचकैः “स्व-स्वकार्यभेदेन स्वभावभेदेन अगुरुलघु२० पर्यायभेदेन भेदस्वभावः। अवस्थानाऽऽधारताद्यभेदेन अभेदस्वभावः” (न.च.सा.पृ.१६४) इति ।
___“न भेदोऽभेदस्वरूपत्वाद् नाऽभेदो भेदरूपतः” (न्या.वि.१८५) इति न्यायविनिश्चये अकलङ्कस्वामिणि वचनमप्यत्र भावनीयम्। का यथाक्रममुभयत्र विपक्षबाधमाह - भेदाभावे = गुण-गुण्यादिषु भेदस्वभावविरहे सर्वत्र एव
શ્રીહરિભદ્રસૂરિજીએ અનેકાન્તજયપતાકામાં આ પ્રમાણે કરેલ છે કે “દ્રવ્ય અને પર્યાય વચ્ચે પરસ્પર વ્યાપ્તિ = પરસ્પર અનુવિદ્ધતા હોવાના લીધે એકત્ર ભેદભેદ વિરુદ્ધ બને તેવું કઈ રીતે સંભવે? કારણ કે ભેદ -અભેદ વચ્ચે વિરોધ માનવામાં આવે તો તે બન્ને વચ્ચે જે પ્રમાણસિદ્ધ વ્યાપ્તિ છે, તે જ અસંગત બની જાય.” આત્મા અને જ્ઞાન વચ્ચે ભેદભેદની સિદ્ધિ સ્યાદ્વાદરત્નાકર ગ્રંથના પ્રથમ પરિચ્છેદમાં વિસ્તારથી દર્શાવેલ છે તેને વાચકવર્ગે જોવી. તથા તે મુજબ સર્વત્ર ગુણ-ગુણીસ્થલમાં ભેદભેદની વિભાવના કરવી.
a ભેદ-અભેદભાવની સિદ્ધિઃ શ્રીદેવચન્દ્રજી # (૬) ભેદ-અભેદઉભયસ્વભાવને ઉદેશીને ઉપાધ્યાય શ્રીદેવચન્દ્રજીએ નયચક્રસારમાં જણાવેલ છે કે પોત-પોતાના કાર્યના ભેદથી દ્રવ્યમાં ભેદસ્વભાવ રહેલો છે. દા.ત. જીવનો જ્ઞાનગુણ જાણવાનું કાર્ય
કરે, દર્શનગુણ જોવાનું કાર્ય કરે, ચારિત્રગુણ સ્થિરતા-સ્વરૂપરમણતાદિ કાર્યને કરે. ધર્માસ્તિકાય ચલનસહાયતા . કરે. આમ કાર્યભેદથી દ્રવ્યમાં ભેદસ્વભાવ રહેલો છે. તથા અસ્તિ-નાસ્તિ વગેરે સ્વભાવો જુદા-જુદા પી હોવાથી પણ સર્વ દ્રવ્યમાં ભેદસ્વભાવ છે. તથા અગુરુલઘુપર્યાય પણ ધર્માસ્તિકાયાદિ દ્રવ્યમાં જુદા a -જુદા છે. એક દ્રવ્યનો અગુરુલઘુપર્યાય બીજા દ્રવ્યના અગુરુલઘુપર્યાયની સમાન નથી. વૃદ્ધિ-હાનિ પરિણમન
પલટાયે જ રાખે છે. તેથી સર્વદ્રવ્યમાં ભેદસ્વભાવ છે. તથા પોતપોતાના સર્વ ધર્મનું અવસ્થાન, તેની આધારતા વગેરેમાં ક્યારેય ભેદ પડતો ન હોવાથી દ્રવ્યમાં અભેદસ્વભાવ રહેલો છે.”
વસ્તુ ભેદભેદરવભાવી : અકલંકરવાની છે (“.) ન્યાયવિનિશ્ચયમાં અકલંકસ્વામીએ ભેદભેદ ઉભયસ્વભાવને દર્શાવતા કહે છે કે “વસ્તુ માત્ર ભેદસ્વભાવી નથી. કેમ કે અભેદસ્વરૂપ ત્યાં અબાધિત છે. તેમજ કેવલ અભેદસ્વભાવી પણ પદાર્થ નથી. કારણ કે તેમાં ભેદસ્વરૂપ અવ્યાહત છે.” આ કથનની પણ અહીં વિભાવના કરવી. તેની વ્યાખ્યાનું પણ જિજ્ઞાસુ વાચકવર્ગે અવલોકન કરવું.
ભેદભેદ સ્વભાવનો અસ્વીકાર અશક્ય (થાશ્ચમ) પ્રસ્તુત શ્લોકના ઉત્તરાર્ધમાં “જો ભેદસ્વભાવ અને અભેદસ્વભાવ માનવામાં ન આવે તો શું દોષ આવે ?' - આ બાબતની સ્પષ્ટતા કરેલ છે કે - જો ગુણ-ગુણી વગેરેમાં ભેદસ્વભાવ