Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 197

११ / १०
* अविभक्तप्रदेशवृत्तित्वम् अभेदस्वभावः
रक्तरूप-मृद्द्रव्यलक्षणयोः पर्याय-पर्यायिणोः, मृद्रव्य - घटलक्षणयोः कारक - कारकिणोः, दाहकस्वभाव- प वह्निलक्षणयोश्च स्वभाव-स्वभाविनोः अविभक्तप्रदेशवृत्तित्वलक्षणोऽभेदस्वभावः कक्षीकर्तव्य इत्याशयः। તેન બળ છુ તે મિળા, મેવાવો” (૬.સ્વ.પ્ર.૬૧) કૃતિ દ્રવ્યસ્વમાવાશવચનમ્, “મુળ-મુખ્યાઘેજस्वभावाद् अभेदस्वभावः” ( आ.प. पृ. १२) इति च आलापपद्धतिवचनं व्याख्यातम्, 'अभेदाद् = अविभक्तT प्रदेशवृत्तित्वाद्' इत्यर्थात्, अन्यथा आत्माश्रयापत्तेः । तथा 'गुण - गुण्याद्येकस्वभावाद् = गुण-गुण्यादीनाम् अविभक्तप्रदेशवृत्तित्वाद्' इत्यर्थात्, अन्यथा एकस्वभावाऽभेदस्वभावयोरनर्थान्तरतापत्तेः । यथा चानयोः क भेदः तथा वक्ष्यते त्रयोदशशाखायाम् (१३/४ ) इत्यवधेयम्।
र्णि
एकत्र भेदाभेदोभयविरोधपरिहारस्तु अनेकान्तजयपताकायां श्रीहरिभद्रसूरिभिः “ अन्योऽन्यव्याप्तिभावेन का આત્મપ્રદેશોમાં જ્ઞાન રહે છે, તે જ આત્મપ્રદેશોમાં આત્મા રહે છે. આથી જ્ઞાન અને આત્મદ્રવ્ય - આ બન્ને વચ્ચે અવિભક્તપ્રદેશવૃત્તિતાસ્વરૂપ અભેદસ્વભાવ રહે છે તેમ માનવું જરૂરી બને છે. તે રીતે પર્યાય અને પર્યાયી પણ જુદા જુદા પ્રદેશોમાં રહેતા નથી. માટીનો લાલ વર્ણ (= પર્યાય) અને માટી દ્રવ્ય (= પર્યાયી) જુદા-જુદા અવયવોમાં રહેતા નથી. કારક અને કારકવાન વચ્ચે પણ પ્રવિભક્તપ્રદેશવૃત્તિત્વ રહેતું નથી. માટીમાંથી ઘડો ઉત્પન્ન થાય છે. પણ માટીદ્રવ્ય (= કારક) અને ઘડો (= કારકી) વિભક્ત = અલગ અવયવોમાં રહેતા નથી. જે પ્રદેશોમાં અવયવોમાં માટી રહે છે ત્યાં જ ઘડો રહે છે. સ્વભાવ અને સ્વભાવી - આ બન્ને વચ્ચે પ્રવિભક્તપ્રદેશવૃત્તિતા નથી. અગ્નિનો દાહક સ્વભાવ અને અગ્નિ (= સ્વભાવી) પણ અલગ-અલગ પ્રદેશોમાં વૃત્તિ નથી. તેથી તે ચારેય યુગ્મો વચ્ચે પણ અવિભક્તપ્રદેશવૃત્તિત્વસ્વરૂપ અભેદસ્વભાવ સ્વીકારવો જરૂરી છે. આ પ્રમાણે અહીં આશય છે.
દિગંબરગ્રંથની સ્પષ્ટતા
=
–
१८०७
al
(તેન.) દ્રવ્યસ્વભાવપ્રકાશ ગ્રંથમાં જણાવેલ છે કે ‘ગુણ-ગુણી વગેરે ભિન્ન નથી. કારણ કે તેઓ વચ્ચે પરસ્પર અભેદ છે.' તથા આલાપપદ્ધતિ ગ્રંથમાં પણ જણાવેલ છે કે ‘ગુણ-ગુણી વગેરેનો એક સ્વભાવ હોવાથી અભેદસ્વભાવ છે.’ આ બન્ને ગ્રંથના વચનની પણ સ્પષ્ટતા ઉપર મુજબ થઈ જાય છે. અહીં ‘અભેદ
સ
અવિભક્તપ્રદેશવૃત્તિત્વ’ એવો અર્થ કરવો. બાકી આત્માશ્રયદોષ આવશે. કેમ કે ‘અભેદ હોવાથી ગુણ -ગુણીમાં ભેદ નથી’ આવું બોલવામાં હેતુ અને સાધ્ય એક જ બની જાય છે. આવી રીતે ‘દ્રવ્યસ્વભાવપ્રકાશ’ વચનનું અર્થઘટન કરવું. તથા ‘એકસ્વભાવ’ શબ્દનો અર્થ અવિભક્તપ્રદેશવૃત્તિત્વ સમજવો. અર્થાત્ અવિભક્તપ્રદેશવૃત્તિતાના લીધે ગુણ-ગુણી વગેરેનો અભેદસ્વભાવ છે. આવો અર્થ કરવામાં ન આવે તો ‘એકસ્વભાવ’ અને ‘અભેદસ્વભાવ' - આ બન્ને શબ્દો પર્યાયવાચી થવાની આપત્તિ આવે. એકસ્વભાવ અને અભેદસ્વભાવ વચ્ચે જે રીતે ભેદ હોય છે તે રીતે ભેદની તફાવતની સ્પષ્ટતા આગળ ૧૩ મી શાખાના ચોથા શ્લોકમાં ક૨વામાં આવશે. આ વાત અધ્યેતાવર્ગે ખ્યાલમાં રાખવી.
=
可可可可有向可
ભેદાભેદવિરોધ નિર્મૂલ
(જ.) ‘એકત્ર ભેદ-અભેદ ઉભયનો સમાવેશ કરવામાં વિરોધ આવશે' - આવી શંકાનો પરિહાર 1. ન હિ તે મિન્ના, અમેવાત્