Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 196

१८०६
0 अभेदस्वभावविमर्श: રી અભેદની જે વૃત્તિ તે સુલક્ષણ =) લક્ષણવંત (ધારી) અભેદસ્વભાવ જાણવો. (૮) प प्रकृते “गुण-गुण्यादिसंज्ञाभेदाद् भेदस्वभावः, संज्ञा-संख्या-लक्षण-प्रयोजनानि (भेदकानि)” (आ.प.पृ.१२) इति - आलापपद्धतिवचनम्, “भिण्णा हु वयणभेदे” (द्र.स्व.प्र.६१) इति द्रव्यस्वभावप्रकाशवचनं चानुसन्धेयम् ।
उपलक्षणात् प्रतिद्रव्यम् अस्ति-नास्ति-नित्याऽनित्यैकाऽनेक-भव्याऽभव्यादिस्वभावभेदेन षट्स्थान" पतितहानि-वृद्धिसमनुविद्धाऽगुरुलघुपर्यायभेदेन च भेदस्वभावः कक्षीकर्तव्यः। अभेदैकस्वभावे स्वभावश भेदाद्ययोगादिति भावनीयम् । क तत्र = गुणगुणि-पर्यायपर्यायिप्रभृतिषु खलु इति निश्चये अनन्यवृत्तिसुलक्षणः = अविभक्तप्रदेशवृत्तिः णि सुष्ठु लक्षणं यस्य स तथा अभेदस्वभावः ज्ञेयः। यथा दण्ड-दण्डिनोः मिथोविभक्तप्रदेशवृत्तिता वर्तते का तथा आत्मद्रव्य-ज्ञानगुणयोः न प्रविभक्तप्रदेशवृत्तिता वर्तते । अतः ज्ञान-जीवात्मकयोः गुण-गुणिनोः,
વ્યાખ્યામાં સભૂતવ્યવહારનય મુજબ ઉપરોક્ત વિગતની છણાવટ કરેલ છે. તેથી ફરીથી અહીં તેની છણાવટ અમે કરતા નથી. પ્રસ્તુતમાં “ગુણ-ગુણી આદિ નામ જુદા હોવાથી તેમાં ભેદસ્વભાવ છે. આમ ગુણ-ગુણી આદિમાં અલગ-અલગ સંજ્ઞા (= નામ), સંખ્યા, લક્ષણ, પ્રયોજન ભેદસ્વભાવને સિદ્ધ કરે છે' - આ પ્રમાણે આલાપપદ્ધતિના વચનનું તથા “વચનભેદ હોવાથી ખરેખર પ્રત્યેક દ્રવ્ય ભેદસ્વભાવને ધારણ કરે છે' - આ મુજબ દ્રવ્યસ્વભાવપ્રકાશના વચનનું પણ અહીં અનુસંધાન કરવું.
% રવાભાવભેદ-અગુરુલઘુપચભેદ દ્વારા ભેદસ્વભાવની સિદ્ધિ છે (૫) અહીં નામભેદ વગેરે ૧૦ ભેદક તત્ત્વ દેખાડેલ છે તે ઉપલક્ષણ હોવાથી અન્ય ભેદક તત્ત્વની a પણ અહીં સૂચના મળે છે. તે બે ભેદક તત્ત્વ સ્વભાવભેદ અને અગુરુલઘુપર્યાયભેદ છે. તે આ રીતે એ સમજવું - દરેક દ્રવ્યમાં અસ્તિસ્વભાવ, નાસ્તિસ્વભાવ, નિત્યસ્વભાવ, અનિત્યસ્વભાવ, એકસ્વભાવ, વા અનેકસ્વભાવ, ભવ્યસ્વભાવ, અભવ્યસ્વભાવ વગેરે ઉપલબ્ધ થાય છે. પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં રહેલા સ્વભાવોમાં
ભેદ હોવાથી દ્રવ્યમાં ભેદસ્વભાવની સિદ્ધિ થાય છે. તથા પૂર્વે (૧૧/૧) જણાવેલ ષસ્થાનપતિત હાનિ -વૃદ્ધિવાળા અગુરુલઘુપર્યાયો પણ પ્રત્યેક સૂક્ષ્મ દ્રવ્યમાં જુદા-જુદા હોવાથી દ્રવ્યમાં ભેદસ્વભાવને સ્વીકારવો જરૂરી છે. જો દ્રવ્યમાં સર્વથા અભેદસ્વભાવ જ હોય તો દ્રવ્યમાં ઉપલબ્ધ સ્વભાવોમાં ભેદ ન સંભવે તથા અગુરુલઘુપર્યાયોમાં પણ ભેદ ન સંભવે. આ અંગે શાંતિથી વિજ્ઞ વાચકવર્ગે વિભાવના કરવી.
- અભેદસ્વભાવનું નિરૂપણ # (તત્ર.) ગુણ-ગુણી, પર્યાય-પર્યાયી વગેરેમાં અનન્યપ્રદેશવૃત્તિ સ્વરૂપ = અવિભક્તપ્રદેશવૃત્તિતાસ્વરૂપ સુંદરલક્ષણવાળો અભેદસ્વભાવ જાણવો. કહેવાનો આશય એ છે કે દંડના અને દંડીના પ્રદેશો જુદા -જુદા હોય છે. પ્રવિભક્ત = જુદા-જુદા પ્રદેશોમાં = અવયવોમાં દંડ અને દંડી = દંડવાળો માણસ રહે છે. કાષ્ઠ દંડ પોતાના કાષ્ઠઅવયવોમાં રહે છે. જ્યારે દંડી માણસ પોતાના અસ્થિમજ્જાદિનિર્મિત અવયવોમાં = પ્રદેશોમાં રહે છે. આમ દંડ અને દંડી – આ બન્ને વચ્ચે પ્રવિભક્તપ્રદેશવૃત્તિતા છે. આવા પ્રકારની પ્રવિભક્તપ્રદેશવૃત્તિતા જ્ઞાન અને જ્ઞાની = આત્મદ્રવ્ય - આ બન્ને વચ્ચે રહેતી નથી. જે 1. મિત્ર તુ નમે.