Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
११/१०
१८१०
० गुणादीनां निराधारतापत्तिः । સ અનઈ (વિણ અભેદક) અભેદસ્વભાવ ન કહિઈ, प ऽनवकाशात् । न ह्यस्माभिः तुच्छैकरूपो भेदः कक्षीक्रियत इति दिक् । व तथा अभेदं = द्रव्य-गुण-पर्यायाऽभेदस्वभावं विना हि विन्ध्य-हिमाचलयोरिव द्रव्य-गुणयोः " द्रव्य-पर्याययोः वा आधाराऽऽधेयभावो न स्यात् । तथा च गुण-पर्यायौ निराश्रयौ स्याताम् । तथा म चार्थक्रियाकारित्वाभावेनाऽसत्त्वमापद्येत द्रव्यस्य। र्श विद्यारण्येनापि ब्रह्मानन्दे “स घटो नो मृदो भिन्नो वियोगे सत्यनीक्षणात् । नाप्यभिन्नः पुरा पिण्ड- दशायामनवेक्षणाद् ।।” (ब्रह्मा.अद्वैतानन्दप्रकरणे पृ.३५) इति पर्याय-पर्यायिणोः भिन्नाभिन्नता प्रत्यपादि ।
___ “अनन्यत्वेऽपि कार्य-कारणयोः कार्यस्य कारणात्मत्वं, न तु कारणस्य कार्यात्मत्वम्” (ब्र.सू.२/१/९पण शा.भा.पृ.४५५) इति ब्रह्मसूत्रशाङ्करभाष्योक्तिरपि प्रकारान्तरेण कार्य-कारणयोः भेदाभेदी एव स्थापयति, का एकान्तेन तदभेदे तु कर्तृव्यापारपूर्वमपि कार्योपलब्धिप्रसङ्गात् ।
આવે. અહીં જે કાંઈ કહેવાયેલ છે તે તો એક દિગ્દર્શનમાત્ર છે. આ દિશાસૂચન મુજબ હજુ આગળ ઘણું વિચારી શકાય છે. આવું દર્શાવવા માટે કર્ણિકાકારે “વિ' શબ્દનો પ્રયોગ કરેલ છે.
જ અભેદ વિના આધારાધેયભાવ અસંગત છે (તથા.) તથા દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાયમાં જો અભેદસ્વભાવ માનવામાં ન આવે તો જેમ વિંધ્યાચલ અને હિમાલય વચ્ચે આધાર-આધેયભાવ નથી હોતો તેમ દ્રવ્ય અને ગુણ વચ્ચે અથવા દ્રવ્ય અને પર્યાય વચ્ચે પણ આધાર-આધેયભાવ સંભવી નહિ શકે. તેથી ગુણનો અને પર્યાયનો આધાર દ્રવ્ય બની નહિ ગ શકે. આમ ગુણ અને પર્યાય નિરાધાર બની જશે. આવી સ્થિતિમાં અર્થક્રિયાકારિત્વ અસંભવિત થવાથી છે દ્રવ્યનો પણ ઉચ્છેદ થઈ જશે.
ના વેદાન્તદર્શનમાં પર્યાય-પર્યાયી વચ્ચે ભેદભેદ (વિદા.) વિદ્યારણ્યસ્વામીએ પણ બ્રહ્માનંદ ગ્રંથમાં પર્યાય અને પર્યાયી વચ્ચે ભેદભેદને જણાવતાં એ કહેલ છે કે “તે ઘડો માટીથી (સર્વથા) ભિન્ન નથી. કારણ કે માટી રવાના થતાં ઘડો દેખાતો નથી.
તથા તે બન્ને એકાન્ત અભિન્ન પણ નથી. કેમ કે પૂર્વે માટીની પિંડઅવસ્થામાં ઘડો જણાતો નથી.” મતલબ કે માટી રવાના થતાં ઘડો રવાના થવાથી તે બન્ને વચ્ચે અભેદ પણ છે. તથા મૃત્પિડદશામાં મૃદ્રવ્ય હાજર હોવા છતાં ઘડો ગેરહાજર હોવાથી તે બન્ને વચ્ચે ભેદ પણ છે. આમ વિદ્યારણ્યસ્વામી દ્વારા મૃદ્ધવ્ય અને ઘટપર્યાય વચ્ચે ભેદભેદ સૂચિત થયેલ છે.
છે કાર્ય-કારણ વચ્ચે ભેદાભેદ પ્રકારાન્તરથી શંકરાચાર્યસંમત છે (“સન.) “કાર્ય-કારણ વચ્ચે અભેદ હોવા છતાં કાર્ય જ કારણાત્મક છે, કારણ કાર્યાત્મક નથી” - આ પ્રમાણે બ્રહ્મસૂત્રશાંકરભાષ્યમાં વિલક્ષણત્વઅધિકરણમાં જે જણાવેલ છે, તે પણ અન્ય પ્રકારે કાર્ય-કારણ વચ્ચે ભેદાભેદની જ સિદ્ધિ કરે છે. કારણ કે જો કાર્ય-કારણ પરસ્પર સર્વથા અભિન્ન હોય તો કુંભાર વગેરે કર્તાના પ્રયત્નની પૂર્વે પણ ઘટાદિ કાર્યની ઉપલબ્ધિ થવાની આપત્તિ આવે. તેથી ૧ આ.(૧)માં “માનીઈ પાઠ.
