Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 184

१७९४
स्वस्मिन् स्वभेदसिद्धिः
प तज्जन्यो विनिवर्त्तते” (भा.प्र.४ / ३४) इति । एवं घटाकाश-पटाकाशादिनानाऽऽदिष्टद्रव्यप्रवाहजननेनाऽऽकाशेऽनेकस्वभावोऽवसीयते । एवं धर्मास्तिकायादिषु भावनीयम् ।
न च स्वस्मिन् स्वभेदव्यवहारः कथं स्यात् ? इति शङ्कनीयम्, निरुपाधिकभेदाऽसम्भवेऽपि सोपाधिकभेदस्य अनपलपनीयत्वात् ।
र्श
यद्वा भेदस्य स्वप्रतियोगितावच्छेदकविरोधित्वेन मास्तु घटाकाशादौ आकाशादौ वा घटाकाशादिक भेदः किन्तु पर्वताकाशादौ स निराबाध एव । न हि घटाद्यनधिकरणदेशावच्छेदेन आकाशे घटाणि काशत्वपटाकाशत्वादिकं वर्तते । अतः तत्र घटाकाश-पटाकाशादिभेदोऽनाविलः एव, अवच्छेदकभेदेका Sवच्छेद्यभेदस्य न्यायप्राप्तत्वात् ।
११/९
પણ સંમત છે. તેથી ભાવપ્રકાશનમાં શારદાતનયે જણાવેલ છે કે “ઉપાધિ રવાના થતાં તેનાથી ઉત્પન્ન થયેલ પદાર્થ રવાના થાય છે.” આમ એક જ આકાશ દ્રવ્યમાંથી ઘટાકાશ, પટાકાશ, પુસ્તકાકાશ વગેરે પર્યાયોની પરંપરા ઉત્પન્ન થાય છે. તે પર્યાયોમાં દ્રવ્યત્વનો ઉપચાર કરી આદિષ્ટદ્રવ્ય ઉપચરિતદ્રવ્ય તરીકે તેઓનો વ્યવહાર થઈ શકે છે. તેથી એક જ આકાશ દ્રવ્યમાંથી ઘટાકાશદ્રવ્ય, પટાકાશદ્રવ્ય, પુસ્તકાકાશદ્રવ્ય વગેરેની પરંપરા ચાલે છે. તેથી આકાશ વગેરેમાં પણ અનેકઆદિષ્ટદ્રવ્યપ્રવાહજનનનિમિત્તે અનેકસ્વભાવ જાણી શકાય છે, માની શકાય છે, પ્રરૂપી શકાય છે. આ પ્રમાણે સિદ્ધ થાય છે. ધર્માસ્તિકાય વગેરેમાં આ જ રીતે અનેકસ્વભાવની વિભાવના કરવી.
સવાલ - (ન = સ્વ.) ઘટાકાશ, પટાકાશ વગેરે અંતે તો આકાશસ્વરૂપ જ છે ને ? તેથી તેનાથી આકાશમાં ભેદ કઈ રીતે સિદ્ધ થઈ શકે ? કારણ કે પોતાનામાં પોતાનો ભેદ સંભવતો નથી. સ્વમાં સ્વભેદનો વ્યવહાર કઈ રીતે થઈ શકે ? આથી ઘટાકાશ, પટાકાશ વગેરેમાં આકાશભેદનો વ્યવહાર અસંગત છે. તેથી આકાશમાંથી અનેકદ્રવ્યપ્રવાહઉત્પત્તિની કલ્પના કે તેનો વ્યવહાર અપ્રામાણિક છે. તુ એક આકાશના અનેક ભેદ
al
=
જવાબ :- (નિરુપા.) હા, તમારી વાત સાચી છે. પોતાનો ભેદ પોતાનામાં ન સંભવે. આકાશમાં નિરુપાધિક અખંડ શુદ્ધ આકાશનો ભેદ ન સંભવે. પરંતુ ઘટાકાશ, પટાકાશ વગેરેનો ભેદ આકાશમાં સંભવી શકે છે. કારણ કે ઘટાકાશ સોપાધિક છે, સખંડ છે. અખંડ વસ્તુ કાંઈ સખંડ નથી. તેથી અખંડ વસ્તુમાં સખંડ વસ્તુનો સાવચ્છિન્ન વસ્તુનો = સોપાધિક પદાર્થનો ભેદ અપલાપ કરવા યોગ્ય નથી. (યજ્ઞા.) અથવા તો એમ કહી શકાય કે ભેદ સ્વપ્રતિયોગિતાઅવચ્છેદક ધર્મનો વિરોધી હોવાથી ઘટાકાશ વગેરેમાં કે આકાશાદિમાં ઘટાકાશાદિભેદ ભલે ન રહે. પરંતુ પર્વતાકાશ વગેરેમાં ઘટાકાશાદિભેદને રહેવામાં કોઈ જ વિરોધ નથી આવતો. કારણ કે ઘટ, પટ વગેરેથી શૂન્ય પર્વતાદિ સ્થાનની અપેક્ષાએ આકાશમાં (પર્વતાકાશ વગેરેમાં) ઘટાકાશત્વ, પટાકાશત્વ વગેરે ભેદપ્રતિયોગિતાઅવચ્છેદક ગુણધર્મો રહેતા નથી. તેથી ત્યાં ઘટાકાશભેદ, પટાકાશભેદ વગેરે નિરાબાધપણે રહી શકે છે. કેમ કે અવચ્છેદકભેદે અવચ્છેદ્યભેદ યુક્તિસિદ્ધ છે. આશય એ છે કે ભેદ સ્વપ્રતિયોગિતાઅવચ્છેદકનો વિરોધી છે. તેથી પ્રતિયોગિતાઅવચ્છેદક જ્યાં ન રહે ત્યાં તદવચ્છિન્નભેદ રહે. જેમ ઘટત્વ જ્યાં ન રહે તે પટમાં
=
=
=