Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
૨૭૬૦ 0 उपधेयसाकर्येऽपि उपाध्यसाङ्कर्यम् ।
११/९ રી નાનાધર્માધારત્વઈ એકસ્વભાવતા. નાનાક્ષણાનુગતત્વઈ નિત્યસ્વભાવતા. એ વિશેષ જાણવો. (૫) प गुणानाम् आधारः घटादिः एकः कथ्यते तथा अस्तित्व-नास्तित्व-नित्यत्वाऽनित्यत्वादीनां नानास्वभावा- नामाश्रयीभूतं वस्तु एकस्वभावशालीति कथ्यते । अयञ्च विशेषो ज्ञेयः यदुत नानाधर्माणामाधारतया द्रव्ये एकस्वभावता उच्यते नानाक्षणानुगतत्वेन च द्रव्ये नित्यस्वभावता इति ।
एतेन एकद्रव्याश्रितत्वात्, ध्रुवद्रव्यसहभावित्वाच्च द्रव्यनिष्ठयोः एकस्वभाव-नित्यस्वभावश योरैक्यापत्तिरिति निरस्तम्, क उपधेयसाङ्कर्येऽपि उपाध्यसाङ्कर्यात् । न हि नानाधर्माधारत्व-नानाक्षणव्यापित्वयोरैक्यं कस्यापि णि विदुषः सम्मतम्।
प्रकृते “स्वभावानामेकाधारत्वाद् एकस्वभावः” (आ.प.पृ.१२) इति आलापपद्धतिवचनम्, '“एक्को ગુણોનો આધાર = આશ્રય બનનાર ઘડો એક કહેવાય છે. તેમ અસ્તિત્વ, નાસ્તિત્વ, નિત્યત્વ, અનિત્યત્વ વગેરે અનેક સ્વભાવોનો આશ્રય બનનાર વસ્તુ એકસ્વભાવવાળી કહેવાય છે. જો કે વસ્તુ એકસ્વભાવવાળી છે તેમ નિત્યસ્વભાવવાળી પણ છે. તેમ છતાં અહીં ફરક એટલો છે કે અનેક ગુણધર્મોનો આધાર હોવાથી દ્રવ્યમાં એકસ્વભાવ કહેવાય અને અનેક ક્ષણ સુધી દ્રવ્ય અનુગત હોવાથી દ્રવ્યમાં નિત્યસ્વભાવ કહેવાય.
શંકા :- (ર્તન.) પ્રસ્તુતમાં એકસ્વભાવ અને નિત્યસ્વભાવ એક જ દ્રવ્યમાં રહે છે. તથા ધ્રુવ દ્રવ્યના તેઓ સહભાવી છે. તેથી દ્રવ્યમાં રહેલ એકસ્વભાવ અને નિત્યસ્વભાવ – આ બન્ને મતિજ્ઞાન અને આભિનિબોધિકજ્ઞાનની જેમ પરસ્પર અભિન્ન = એક બની જશે.
જ એકરવભાવ અને નિત્યસ્વભાવની ભેદરેખા જ સમાધાન :- (ઉપય) ના, તમારી વાત વ્યાજબી નથી. કારણ કે એકસ્વભાવ અને નિત્યસ્વભાવ a - આ બન્નેનો આધાર એક અને ધ્રુવ હોવા છતાં પણ દ્રવ્યમાં રહેનાર અનેકસ્વભાવઆધારતા અને
અનેકક્ષણવ્યાપિતા - આ બન્ને ગુણધર્મો એક નથી. આ ગુણધર્મો ઉપાધિ કહેવાય તથા તેનો આધાર બનનાર ઉપધેય કહેવાય. ઉપધય એક હોવા છતાં પણ ઉપાધિ ભિન્ન = અસંકીર્ણ હોવાથી દ્રવ્યમાં રહેનાર એકસ્વભાવ અને નિત્યસ્વભાવ જુદા-જુદા છે. કહેવાનો આશય એ છે કે દ્રવ્ય અનેક સ્વભાવોનો આધાર હોવાથી એકસ્વભાવવાળું બને છે તથા અનેકક્ષણસ્થાયી હોવાથી દ્રવ્ય નિત્યસ્વભાવવાળું છે. બન્ને સ્વભાવનો આધાર એક જ દ્રવ્ય હોવા છતાં તે દ્રવ્યમાં રહેનાર અનેકગુણાધારતા અને અનેકક્ષણવ્યાપિતા - આ બન્ને એક છે' - તેવું કોઈ પણ પ્રાજ્ઞ વ્યક્તિને માન્ય નથી. તેથી તે બન્ને ગુણધર્મથી નિયમ્ય એકસ્વભાવ અને નિત્યસ્વભાવ પણ એક નથી પરંતુ જુદા છે - આવું સિદ્ધ થાય છે.
* અનેકસ્વભાવ દ્રવ્યગત એકતામાં અબાધક જ (પ્ર.) પ્રસ્તુતમાં આલાપપદ્ધતિ ગ્રંથનું વચન યાદ કરવા યોગ્ય છે. તેનો અર્થ એવો છે કે “અનેક સ્વભાવોનો આધાર એક દ્રવ્ય હોવાથી દ્રવ્યમાં એકસ્વભાવ કહેવાય છે.” દ્રવ્યસ્વભાવપ્રકાશ ગ્રંથમાં “અયુત સ્વભાવ હોવાથી પ્રત્યેક દ્રવ્ય એકસ્વભાવવાળું છે' - આવું જે જણાવેલ છે તેનું પણ અહીં સ્મરણ 1 લી.(૧)માં “નાનાલક્ષણા' પાઠ. 1. gીચુતસ્વમાવ:
