Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 146

१७५६
* बौद्धसंमतवासनानिरासः
११/८
ववहारो सव्व एव जुत्तो तु । सो संताणीहिंतो अन्नोऽणन्नो त्ति वत्तव्वं । । ' जइ अन्नो किं णिच्चो किं वा खणियो त्ति ? णिच्चपक्खम्मि । होइ पतिन्नाहाणी, इतरम्मि उ पुव्वदोसा तु ।। " ( ध.स. २३५ / २३६) इत्यादिकं यदुक्तं तदत्राऽनुसन्धेयम् ।
एतेन " यस्मिन्नेव हि सन्ताने आहिता कर्मवासना । फलं तत्रैव सन्धत्ते, कर्पासे रक्तता यथा । । ” (નેાન્તનયપતાાવૃત્ત્વધૃતમિમાં પથં-માન-૨ પૃ.૧૩૪, અનેાન્તવાવપ્રવેશે પૃ.૧, સૂત્રતાક્રૃત્તી ૧/૧/૧/૧૮, शास्त्रवार्त्तासमुच्चये ४/९, न्यायावतारसूत्रवार्त्तिकवृत्तौ का. ५, धर्मसङ्ग्रहणिवृत्तौ गा.२३५, स्याद्वादमञ्जर्यां का.२७ चोद्धृतम्) इत्यपि कार्य-कारणभावसमर्थनपरा बौद्धोक्तिः निरस्ता,
र्णि
ક
यतः “सा वासना किं क्षणेभ्यो व्यतिरिक्ता अव्यतिरिक्ता वा ? यदि व्यतिरिक्ता, वासकत्वानुपपत्तिः । अथाऽव्यतिरिक्ता क्षणवत् क्षणक्षयित्वं तस्या" इति (सू. कृ. वृ. १/१/१/१८- पृ.२६) सूत्रकृताङ्गवृत्ती श्रीशीलाङ्काचार्यः ।
-
=
જ સમયે સર્વથા નષ્ટ થાય છે.) જો બૌદ્ધ એમ કહે કે ‘સંતાનને આશ્રયીને બધો જ વ્યવહાર સંગત બનશે' – તો તે વાત વ્યાજબી નથી. કારણ કે તે સંતાન સંતાનીથી ક્ષણથી ભિન્ન છે કે અભિન્ન ? આ પ્રશ્નનો જવાબ બૌદ્ધોએ આપવો પડશે. જો સંતાન સંતાનીથી સર્વથા ભિન્ન જ હોય તો ફરીથી ત્યાં પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થશે કે ‘સંતાન નિત્ય છે કે ક્ષણિક છે ?' નિત્યપક્ષના સ્વીકારમાં બૌદ્ધસંમત એકાન્તક્ષણિકવાદપ્રતિજ્ઞાની હાનિ થશે. તથા સંતાન પણ સંતાનીની જેમ ક્ષણિક હશે તો ઉપરોક્ત દોષો ફરીથી બૌદ્ધમતમાં આવી જશે. સંતાનીથી સંતાન અભિન્ન હોય તો પણ ઉપરના દોષો દુર્વાર બનશે.” બૌદ્ધ :- (તેન.) જેમ કપાસના બીજમાં લાખ વગેરેના રસથી સંપ્રાપ્ત રક્તતા તે જ બીજથી ઉગેલા અને વિકસિત થનાર કપાસમાં જ લાલાશ લાવે છે, તેમ જે સન્તાનમાં = ક્ષણપ્રવાહમાં કર્મવાસનાનું સંસ્કારનું આધાન થયેલ હશે તે જ સંતાનમાં ફળની નિષ્પત્તિને સંસ્કાર કરશે. માટે સન્તાનપક્ષમાં . કાર્ય-કારણભાવ હેતુ-લવાવ સંભવી શકશે.
* સૂત્રકૃતાંગવૃત્તિ સંવાદની વિચારણા
원
:- (યત.) ના, તમારી આ કલ્પનાનું નિરાકરણ તો અમે તમને માન્ય એવા સંતાનનું નિરાકરણ કર્યું તેનાથી જ થઈ જાય છે. સંતાન જ જો મિથ્યા હોય તો સંતાનઆધારિત કાર્ય-કારણભાવ કઈ રીતે સત્ય સંભવે ? તેમ છતાં શ્રીશીલાંકાચાર્યજીએ સૂયગડાંગસૂત્રની દીપિકા નામની વ્યાખ્યામાં ‘સંતાનગત વાસના વાસક = ફલોત્પાદક છે' - આવી તમારી માન્યતાનું નિરાકરણ કરેલ છે તે તેમના જ શબ્દોમાં જોઈએ. ત્યાં તેઓશ્રીએ જણાવેલ છે કે “સંતાનગત વાસના (= સંસ્કાર) સત્તાનીથી = ક્ષણથી ભિન્ન છે કે અભિન્ન છે ? જો ભિન્ન હોય તો તે વાસક = ફલોત્પાદક જ બની ન શકે. (બાકી તો ભિન્નત્વ સમાન હોવાથી હિમાલય પણ વાસક બનવાની આપત્તિ આવશે.) તથા જો વાસના ક્ષણોથી અભિન્ન હોય તો ક્ષણની જેમ તે પણ ક્ષણિક બની જશે. તેથી જેમ ક્ષણ સન્તાનની વાસક બની શકતી નથી તેમ ક્ષણથી અભિન્ન વાસના પણ સન્તાનની = ક્ષણપ્રવાહની વાસક બની નહિ શકે.” તેથી આત્મસત્તાનમાં
3 ક્યાંક ‘તુ’ પાઠ, 1 યદ્યન્યઃ વિં નિત્યઃ વિં યા ાળિ કૃતિ ? નિત્યપક્ષે ભવતિ પ્રતિજ્ઞાાનિઃ તરસ્મિન્ તુ પૂર્વવોવાસ્તુ
=
=