Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
??/૮
• स्वलक्षणपक्षेऽन्वयाऽसम्भव: 0
१७५९ જે માટઈ અન્વયે વિના શક્તિમાત્રઈ ઉપાદાનતા નિમિત્તમાંહિ પણિ કહી* સકાઈ. તે માટઈ ઉપાદાન રી તે અન્વયી માનવું.
न च रूपादिजननशक्तिविशेषयोगाद्रूपादौ रूपाधुपादानकारणता नाऽऽलोकोपादानकारणतेति वाच्यम्, प
निर्हेतुक-निरन्वयनाशमतानुसारेण उपादेये सर्वथैव कारणान्वयविरहेण ‘रूपादौ रूपादिजननशक्तिः ... वर्तते, न त्वालोकादिजननशक्तिः' इति नियन्तुमशक्यत्वात्, उत्तरकालीनोभयतोऽपि पूर्वकालीनस्य रूपादेः स्वतो विलक्षणत्वात्। ___ इत्थञ्चाऽऽलोकादिनिमित्तकारणविधयाऽभिमतेऽपि रूपादौ आलोकाधुपादानकारणताऽऽपत्ति- शे वज्रलेपायितैव । तस्मादुपादानकारणस्य कथञ्चिदन्वयोऽभ्युपगन्तव्य एव । युक्तञ्चैतत्, उपादेयेऽन्वयि क
જી રૂપાદિજનક શક્તિની મીમાંસા છે બૌદ્ધ :- (ઘ.) અમે નિરન્વયનાશ માનીએ છીએ તેમ છતાં અમારા મતમાં પ્રસિદ્ધ ઉપાદાનઉપાદેયભાવ સંગત થઈ શકે છે. તે આ રીતે - રૂપાદિમાં રૂપાદિને જ ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ રહેલી છે, આલોકાદિને ઉત્પન્ન કરવાની નહિ. તેથી રૂપાદિ પ્રત્યે જ રૂપાદિ ઉપાદાનકારણ બનશે, આલોકાદિ પ્રત્યે નહિ. જેમાં જેને ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ જ ન હોય તે તેનું ઉપાદાનકારણ કઈ રીતે બની શકે?
જ નિરન્વયનાશમતમાં શક્તિનો અયોગ . જૈન :- (નિર્દેતુ.) ના, તમારી ઉપરોક્ત દલીલ પણ વ્યાજબી નથી. કારણ કે તમે બૌદ્ધો તો વસ્તુનો નિર્દેતુક નાશ = સ્વતઃ નાશ માનો છો તથા નિરન્વય નાશ (= સંપૂર્ણતયા ઉપાદાનકારણસહિત ) કાર્યનો નાશ) માનો છો. તેથી તમારા મત મુજબ તો રૂપાદિ કાર્યમાં કોઈ પણ પ્રકારે કારણનો અન્વય = અનુગમ તો સંભવતો જ નથી. તેથી “રૂપાદિમાં રૂપાદિને જ ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ હોય. આલોકાદિને ન ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ રૂપાદિમાં ન હોય – આવું નિયમન કરવું શક્ય જ નથી. ઉત્તરવર્તી આલોક અને રૂપાદિ – આ બન્ને કરતાં પૂર્વવર્તી રૂપાદિ તદન વિલક્ષણ = સ્વલક્ષણ = સ્વતો વિલક્ષણ જ છે. તેથી પૂર્વવર્તી રૂપાદિમાં એકને ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ હોય અને બીજાને ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ ન હોય - તેવું કેમ બની શકે ? ઉત્તરવર્તી રૂપાદિમાં પૂર્વવર્તી રૂપાદિનો કોઈ અન્વય નથી કે જેના લીધે તમે બૌદ્ધો એમ કહી શકો કે “રૂપાદિમાં રૂપાદિજનક શક્તિ છે, આલોકાદિજનક શક્તિ નથી.” તેથી ઉપાદાન-ઉપાદેયભાવની સંગતિ બૌદ્ધદર્શનમાં થઈ શકતી નથી.
જ બદ્ધમતમાં નિમિત્ત ઉપાદાન બનવાની આપત્તિ પર (ફત્ય.) આ રીતે સ્વતો નિરન્વય નાશને માનનારા બૌદ્ધના મતમાં આલોકાદિના નિમિત્તકારણ તરીકે માન્ય એવા રૂપાદિમાં આલોકાદિની ઉપાદાનકારણતા માનવાની આપત્તિ વજલેપ જેવી જ થશે. આવી આપત્તિને ટાળવા ઉપાદાનકારણનો કાર્યમાં કથંચિત્ અન્વય માનવો જ જોઈએ. તો જ આલોકાદિમાં રૂપાદિનો અન્વય ન હોવાથી આલોકાદિ પ્રત્યે રૂપાદિને ઉપાદાનકારણ માનવાની આપત્તિનું નિવારણ થઈ શકશે. કાર્યમાં ઉપાદાનકારણનો અન્વય માનવાની વાત વ્યાજબી જ છે. કારણ કે કાર્યમાં જેનો છે આ.(૧)માં “નિમિત્તમાં હોઈ પાઠ. * કહી ન સકાઈ. B(૨) + પાલિ૦ + દ્રવ્યાનુયોગતર્કણા.
