Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 156

११/८
s
१७६६
. अनेकान्तवादे सर्वव्यवहारसङ्गतिः । प प्रत्यभिज्ञा च कथं नामोपपद्यते ?।। जन्मानन्तरनाशित्वे द्वितीयक्षणसम्भवी। पित्रोर्न पुत्रः पितरौ, न
पुत्रस्येत्यसङ्गतिः ।। विवाहसमयादूज़, जम्पत्योः क्षणनाशिनोः। न जायायाः पतिः पत्युन जायेत्यसमञ्जसम् ।। ફુદ કૃત્વાડશુાં કર્મ, સ નાગમુત્રાડનુતે પત્તYI મુડી વિડન્ત તદ્વિતિ, કૃતનાશાડતા મોડા” (ત્રિ.શ. રે પુ.9/9/રૂ૭૮-૩૭૬-૨૮૦-૩૮૦-૩૮૨-૩૮૩) રૂત્યઘુમ્ |
ततश्च सर्वे व्यवहारा अनेकान्तवादे एव सम्भवन्ति । तदिदमभिप्रेत्योक्तं सूराचार्येण दानादिप्रकरणे __ “यस्याभावे सर्व व्यवहाराः सम्भवन्ति न जनस्य। जीयात् स जीवितसमोऽनेकान्तः सर्वथा कान्तः ।।" १ (दा.प्र.५/३७) इति । तदुक्तं सम्मतितर्कप्रकरणेऽपि “जेण विणा लोगस्स वि ववहारो सव्वहा न निव्वडइ । JU તસ મુવMવારો નમો નેvidવાયTI” (સ.ત.રૂ/૬૨) તિા. का एकान्ताऽनित्यस्वभावे कृतनाशादिदोषाऽऽवेदनार्थमुक्तं पञ्चलिङ्गिप्रकरणे जिनेश्वरसूरिभिः “अकयागम
તો સમસ્ત જગત શા માટે પ્રતિક્ષણ એકાન્ત નાશ પામે ? તથા સર્વ પદાર્થો જો એકાંતે ક્ષણિક હોય તો જમીન વગેરેમાં દાટેલી વસ્તુને શોધવાની પ્રવૃત્તિ (કે થાપણરૂપે કોઈને ત્યાં મૂકેલી વસ્તુને પાછી માંગવાની પ્રવૃત્તિ), સ્મરણ અને પ્રત્યભિજ્ઞા કઈ રીતે સંગત થઈ શકે ? તથા જન્મ પછી જ સર્વ વ્યક્તિ પૂર્ણતયા નાશ પામી જતી હોય તો દ્વિતીય ક્ષણે ઉત્પન્ન થનાર પુત્ર માતા-પિતાનો નહિ બની શકે તથા તે પુત્રના જનક માતા-પિતા નહિ બની શકે. અર્થાત્ પુત્ર તથા મા-બાપ વચ્ચે કાર્ય-કારણભાવ
અસંગત થશે. જો પુત્રજન્મસમયે મા-બાપ સ્વયં વિદ્યમાન ન હોય તો તે પુત્ર અને મા-બાપ વચ્ચે શું જન્ય-જનકભાવ કઈ રીતે કહી શકાય ? વળી, લગ્ન પછીની બીજી જ ક્ષણે જો પતિ-પત્ની સંપૂર્ણપણે
નાશ પામતા હોય તો પછીના સમયે “આ તેણીનો પતિ તથા તે આની પત્ની' - આવો વ્યવહાર ' પણ સંગત નહિ થાય. કારણ કે જેના લગ્ન થયેલા હતા તે તો અત્યારે વિદ્યમાન જ નથી. તથા
જે વિદ્યમાન છે તે તો હમણાં જ ઉત્પન્ન થયેલા હોવાથી તેમના તો લગ્ન જ થયેલા નથી. તેથી પતિ -પત્નીવ્યવહાર પણ એકાન્તક્ષણિકપક્ષમાં સંગત નથી થતો. તથા ક્ષણિકપક્ષ મુજબ, આ લોકમાં પાપ કર્મ કરીને તે જીવ પરલોકમાં ફળને ભોગવતો નથી. પરંતુ બીજો જીવ = નૂતનવિજ્ઞાનક્ષણ જ પાપજન્ય ફળને ભોગવે છે. તેથી કૃતનાશ અને અકૃતઆગમ – આ બે દોષ પણ ક્ષણભંગુરમતમાં દુર્વાર બને છે.” | (તત) આથી ફલિત થાય છે કે સર્વ વ્યવહારો અનેકાંતવાદમાં જ સંભવે. આ અભિપ્રાયથી સૂરાચાર્યજીએ દાનાદિપ્રકરણમાં જણાવેલ છે કે “જેના અભાવમાં લોકોમાં તમામ વ્યવહારો સંભવી શકતા નથી, તે અનેકાંતવાદ જય પામો. અનેકાંત સર્વ વ્યવહારમાં પ્રાણભૂત છે. તેથી તે અત્યંત ઝળહળતો છે.” સંમતિતર્કપ્રકરણમાં પણ જણાવેલ છે કે “જે અનેકાંત વિના લોકવ્યવહારનો પણ સર્વથા નિર્વાહ થઈ શકતો નથી, તે અનેકાંત જગતમાં મુખ્ય ગુરુના સ્થાને છે. તે અનેકાંતવાદને નમસ્કાર થાઓ.”
વીદ્ધમતમાં કૃતનાશ-અકૃતઆગમ દોષ (ાન્તા.) જો દ્રવ્યમાં નિત્યસ્વભાવ માન્ય કરવામાં ન આવે અને બૌદ્ધોની જેમ કેવલ અનિત્યસ્વભાવ 1. येन विना लोकस्याऽपि व्यवहारः सर्वथा न निवर्त्तते (निर्वहति)। तस्मै भुवनैकगुरवे नमः अनेकान्तवादाय ।। 2. अकृतागम-कृतनाशौ विज्ञानक्षणे भावतः सन्तौ। उदयानन्तरनाशे येन कृतं स न भुक्तवान् इति।।