Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 176

१७८६ ० घटस्य जात्यन्तरता 0
११/८ इदमेवाऽभिप्रेत्य “नान्वयः स हि भेदत्वान्न भेदोऽन्वयवृत्तितः। मृभेदद्वयसंसर्गवृत्तिर्जात्यन्तरं घटः ।।" (सू.कृ.वृ.१/१/१/१७ पृ.२५ + जै.त.पृ.१७५) इत्येवं श्रीशीलाङ्काचार्यः सूत्रकृताङ्गवृत्तौ श्रीविजयानन्दसूरिभिः
च जैनतत्त्वादर्श संवादरूपेण समुद्धृतेयं कारिका। इयमेव कारिका तत्त्वार्थसूत्रसिद्धसेनीयवृत्ती * न्यायावतारसूत्रवार्तिकवृत्तौ च “नाऽन्वयो भेदरूपत्वान्न भेदोऽन्वयरूपतः। मृभेदद्वयसंसर्गवृत्तिर्जात्यन्तरं । घटः ।।” (त.सू.५/२९ सि.वृ.पृ.३७७ + न्या.वा.२/३५/पृ.८८) इत्येवं शब्दभेदेन उद्धृता वर्त्तते । म अनेकान्तजयपताकायां श्रीहरिभद्रसूरिभिः “नान्वयः तद्विभेदत्वान्न भेदोऽन्वयवृत्तितः। मृभेदद्वयसंसर्गवृत्ति .जात्यन्तरं हि तद् ।।” (अने.ज.प.अधिकार-२/पृ.११९) इत्येवम् उद्धृतेयं कारिका । तैरेव अनेकान्तवादप्रवेशे
"नान्वयः सह(? स हि)भेदित्वाद् न भेदोऽन्वयवृत्तितः। मृझेदद्वयसंसर्गवृत्तिजात्यन्तरं घटः ।।” (अने.वा.प्र.पृ.४६) क इत्येवमुद्धृतेयं कारिका। कषायप्राभृतस्य जयधवलावृत्तौ “नाऽन्वयः सहभेदत्वान्न भेदोऽन्वयवृत्तितः । णि मृझेदद्वयसंसर्गवृत्ति जात्यन्तरं हि तद् ।।” (क.प्रा.पुस्तक-१/गा.१४ ज.ध.पृ.१३२) इत्येवं वीरसेनाचार्येण
उद्धृतेयं कारिका । विशेषावश्यकभाष्यमलधारवृत्तौ च “नाऽन्वयः स हि भेदत्वान्न भेदोऽन्वयवृत्तितः । 'मृद्रव्यभेदसंसर्गवृत्तिजात्यन्तरं घटः ।।” (वि.आ.भा.५४४ वृ.) इत्येवमृद्धृता वर्त्तत इत्यवधेयम् इतिहासरसिकैः । प्रकृते “नान्वयः स हि भेदित्वान्न भेदोऽन्वयवृत्तितः। मृद्भेद्यवश्यसंसर्गवृत्तिजात्यन्तरं घटः ।।” (स्या.क.२९) इति स्याद्वादकलिकायां राजशेखरसूरिवचनमपि न विस्मर्तव्यम् । માટે ઘટાદિમાં નિત્યત્વના અને અનિત્યત્વના સમાવેશ માટે અવચ્છેદકભેદની તપાસ જાયન્સરસ્વરૂપ નિત્યાનિત્યને માનનારા એવા અમારા માટે જરૂરી નથી. આ જ અભિપ્રાયથી સૂયગડાંગસૂત્રવ્યાખ્યામાં શ્રીશીલાંકાચાર્યજીએ તથા શ્રીવિજયાનંદસૂરિજીએ (= આત્મારામજી મહારાજે) જૈનતજ્વાદર્શ ગ્રંથમાં સંવાદસ્વરૂપે ઉદ્ધત કરેલી એક કારિકામાં જણાવેલ છે કે (૧-૨) ખરેખર તે ઘટ ફક્ત અન્વયસ્વરૂપ
= કેવલ માટીસ્વરૂપ નથી. અર્થાત્ ઘડા અને માટી વચ્ચે અન્વય = એકાંતે અભેદ નથી. કેમ કે ' ઘડામાં પૃથુ, બુન વગેરે આકારો દ્વારા ભેદ = વ્યતિરેક (અથવા દંડuહારાદિ દ્વારા વિનાશ) ઉપલબ્ધ , થાય છે. તથા તે ભૂદાત્મક = કેવલવ્યતિરેકી અથવા સર્વથા વિનાશી નથી. કારણ કે તેમાં મૃત્વરૂપે
અન્વયે વિદ્યમાન છે. અર્થાત્ ઘડો માટીદ્રવ્યસ્વરૂપ પણ છે જ. આમ માટી = અન્વય = સામાન્ય 1 અને ભેદ = વ્યતિરેક = વિશેષ - આ બન્નેના સંસર્ગથી ઘડી રહેલ છે. તેથી ઘડો જાત્યન્તરસ્વરૂપ
छ.' ॥ ०४ २८थो31-lees ३२६१२ साथे (3) तत्वार्थसूत्रसिद्धसेनीय व्यायामi, (४) ન્યાયાવતારસૂત્રવાર્તિકવૃત્તિમાં, (૫) શ્રીહરિભદ્રસૂરિરચિત અનેકાંતજયપતાકા મૂળ ગ્રંથમાં, (૬) શ્રીહરિભદ્રસૂરિરચિત અનેકાંતવાદપ્રવેશ ગ્રંથમાં, (૭) કષાયપ્રાભૃતની વીરસેનાચાર્યરચિત જયધવલા વ્યાખ્યામાં, (૮) વિશેષાવશ્યકભાષ્યની મલધારવૃત્તિમાં ઉદ્ધત કરવામાં આવેલ છે. અર્થમાં ખાસ ફરક નથી. પણ એક જ શ્લોકને જુદા-જુદા ગ્રંથકારોએ-વ્યાખ્યાકારોએ આંશિક ફેરફાર સાથે ઉદ્ધત કરેલ છે, તે ઇતિહાસરસિક વિદ્વાનોએ ખ્યાલમાં રાખવા યોગ્ય છે. તથા તેના મૂળ સ્થાન વિશે ઇતિહાસવેત્તાઓએ . “स घटो नाऽन्वय एव । कुतः ? इत्याह - ऊर्ध्वादिरूपेण भेदित्वात् । एवं 'न भेद एव'। कुतः ? अन्वयवृत्तितः = मृद्रूपेण प्रवृत्तेः। किं तर्हि ? अन्वय-व्यतिरेकसम्बन्धवर्तमानं जात्यन्तरं घटा" (अनेकान्तवादप्रवेश - पृ.४६ टिप्पणम्)।