Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 151

* शून्यवादापादनम्
१७६१
११/८ “यदि हि यद् यद् देव-नारकादिकं घट-पटादिकं च विनश्यति तत् तत् सर्वथा निरन्वयम् अपैति तदा कालस्य अपर्यवसितत्वात् क्रमेण सर्वस्य अपि जीव- पुद्गलराशेः व्यवच्छेदात् सर्वमेव विश्वं शून्यं स्याद् ” प (वि.आ.भा.५३७) इति। सर्वशून्यतोपगमे च बौद्धदीक्षा - पञ्चशीलपालनादिवैयर्थ्यमेव । ततश्च मोक्ष - रा पुरुषार्थोच्छेदापत्तिः । ततश्चैकान्ताऽनित्यस्वभावो न युज्यते ।
वस्तुतस्तु एकान्तक्षणिकत्वादिसाधका हेतवः असिद्ध-विरुद्धाऽनैकान्तिकत्वदोषग्रस्ता एवाऽवसेयाः । तदिदमभिप्रेत्योक्तम् अकलङ्कस्वामिना सिद्धिविनिश्चये प्रमाणसङ्ग्रहे च “ असिद्धः सिद्धसेनस्य, विरुद्धो ટેવનન્વિનઃ। દેધા સમન્તમદ્રસ્ય, હેતુરાન્તસાધને ।।” (સિ.વિ.૬/૨૧, પ્ર.સ.૧૬) કૃતિ। શાન્તિસૂરિમિ न्यायावतारसूत्रवार्त्तिके वादिदेवसूरिभिश्च स्याद्वादरत्नाकरे “असिद्धः सिद्धसेनस्य, विरुद्धो मल्लवादिनः। णि દેથા સમન્તમદ્રસ્ય, હેતુરેાન્તસાધને ।।” (ચા.મૂ.વ.રૂ/૩/પૃ.૧૦૭, સ્વા.ર.૬/૭/પૃ. ૧૦૩૨) ત્યેવં સર્વત્ર श्वेताम्बराचार्योल्लेखोऽकारि । अधिकं तु तद्वृत्तितोऽवसेयम् ।
દુર્વાર થશે. તેથી જ વિશેષાવશ્યકભાષ્યવૃત્તિમાં શ્રીહેમચન્દ્રસૂરિજીએ જણાવેલ છે કે જે જે દેવ-ના૨ક વગેરે સજીવ વસ્તુ છે તથા જે જે ઘટ-પટ વગેરે અજીવ વસ્તુ છે તે તે જો સર્વથા નિરન્વય ઉપાદાનકારણસહિત નાશ પામે તો કાલ અનંત હોવાથી ક્રમસર તમામ જીવરાશિનો અને પુદ્ગલરાશિનો નાશ થવાથી આખું જ વિશ્વ શૂન્ય થઈ જવાની આપત્તિ આવે.” તથા જો બૌદ્ધ લોકો સર્વશૂન્યતાનો સ્વીકાર કરે તો બૌદ્ધદીક્ષા, પંચશીલપાલન વગેરે બૌદ્ધમતમાં નિરર્થક જ બની જાય. તેથી તો મોક્ષપુરુષાર્થનો જ ઉચ્છેદ થવાની સમસ્યા બૌદ્ધમતમાં સર્જાય. માટે વસ્તુનો એકાન્તે અનિત્યસ્વભાવ માનવો વ્યાજબી નથી.
* એકાન્તસાધક હેતુ અસિદ્ધ-વિરુદ્ધ-અનૈકાન્તિક
=
(વસ્તુ.) વાસ્તવમાં તો એકાન્તક્ષણિકત્વ = નિરન્વયક્ષણભંગ વગેરેને સિદ્ધ કરનારા હેતુઓ અસિદ્ધત્વ, વિરુદ્ધત્વ અને અનૈકાન્તિકત્વ દોષથી ગ્રસ્ત જ જાણવા. મતલબ કે એકાન્તવાદીએ રજૂ કરેલા હેતુઓ પક્ષમાં વાસ્તવિક રીતે ન રહેવાથી અસિદ્ધ છે. દા.ત. સર્વ વિમ્, સત્ત્વાત્’ - અહીં અર્થક્રિયાકારિત્વ સ્વરૂપ સત્ત્વ નામનો બૌદ્ધસંમત હેતુ એકાન્તક્ષણિક એવી કોઈ પણ વસ્તુમાં વાસ્તવિક રીતે ન રહી શકવાથી અસિદ્ધ બને. ઊલટું, અર્થક્રિયાકારિત્વરૂપ સત્ત્વ તો ક્ષણિકત્વના અભાવને સિદ્ધ કરવાથી વિરુદ્ધ બને. તથા ક્ષણિકત્વની વ્યાપ્તિ સત્ત્વ હેતુમાં ન રહેવાથી ‘સત્ત્વ’ હેતુ વ્યભિચારી અનૈકાન્તિક બને. આ જ અભિપ્રાયથી અકલંકસ્વામીએ સિદ્ધિવિનિશ્ચય તથા પ્રમાણસંગ્રહ ગ્રંથમાં જણાવેલ છે કે “એકાન્ત (ક્ષણિકત્વાદિ) ને સાધવામાં સિદ્ધસેન દિવાકરજીના મતે હેતુ અસિદ્ધ = સ્વરૂપાસિદ્ધ છે, દેવનંદી આચાર્યના મતે વિરુદ્ધ છે, સમન્તભદ્રસૂરિના મતે ઢેધા સાધ્ય-સાધ્યાભાવઉભયસંબદ્ધ અનૈકાન્તિક છે.” શ્વેતાંબરશિરોમણિ શ્રીવાદિદેવસૂરિજીએ સ્યાદ્વાદરત્નાકરમાં તથા શ્રીશાંતિસૂરિજીએ ન્યાયાવતારસૂત્રવાર્તિકમાં આવા ભાવનો જે શ્લોક દર્શાવેલ છે ફક્ત તેમાં દેવનંદીના બદલે મલ્લવાદી સૂરિજીનો ઉલ્લેખ કરેલો છે. આ રીતે વાદિદેવસૂરિજીએ ત્રણેય ક્ષેતાંબરાચાર્ય ભગવંતોના નામનો નિર્દેશ ત્યાં કર્યો છે. આ વાત વિજ્ઞ વાચકવર્ગે ખ્યાલમાં રાખવી. આ અંગે અધિક જાણકારી તેના વિવરણમાંથી મેળવી લેવી.
=
=
=
可析可所有
का