Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 143

११/८
सुगतमते स्वलक्षणत्वादित्युक्तोत्तरत्वात् ।
न हि सर्वथासमुच्छेदवादे साजात्यं सन्तानो वा परमार्थतः सम्भवत्यपि । इदमभिप्रेत्यैव विशेषावश्कभाष्ये 1" को सव्वहा विणासे संताणो किं व सामण्णं ? ।।” (वि.आ.भा. २३९७) 'संताणिणो न रा
2
* निरन्वयनाशनिरासः
१७५३
खकं ।।”
भिण्णो जइ संताणो न नाम संताणो । अह भिन्नो न क्खणिओ, खणिओ वा जइ न संताणो ।। ” (वि.आ.भा. २३९८) म 3“पुव्वाणुगमे समया हुज्ज, न सा सव्वहा विणासम्मि। अह सा न सव्वनासो तेण समं वा (वि.आ.भा.२३९९) इत्यादिकमुक्तम् । ततश्च रूपे एव रूपस्य उपादानत्वम् आलोकादौ च निमित्तत्वमित्यत्र नियामकं किञ्चिद् न निरन्वयक्षणभङ्गपक्षे सम्भवति ।
-
किञ्च, निरंशस्वलक्षणक्षणस्य सर्वथा एकत्वे रूपस्य रूपोपादानकारणता आलोकादिनिमित्तकारणता ि બે વસ્તુમાં રહેતો નથી. તેથી કારણ તરીકે વિવક્ષિત પૂર્વવર્તી નીલાદિ રૂપ, આલોક, મનસ્કાર વગેરે તથા તેના કાર્ય તરીકે વિવક્ષિત ઉત્તરકાલીન નીલાદિ રૂપ, આલોક, મનસ્કાર વગેરે બધી જ વસ્તુઓ સ્વલક્ષણાત્મક છે, પરસ્પર અત્યંત વિલક્ષણ છે, સમાન નથી. આ વાત તો હમણાં જણાવેલ જ છે.
* બૌદ્ધમતમાં સાજાત્ય-સંતાનનો અસંભવ
મુલ્લ
(ન દિ.) બૌદ્ધ માને છે માટે વસ્તુઓમાં સાજાત્ય = સાધર્મ રહેતું નથી - એવું નથી. હકીકત પણ એવી છે કે ઉત્પત્તિની બીજી જ ક્ષણે જો પ્રત્યેક વસ્તુનો સર્વથા સમુચ્છેદ થઈ જતો હોય તો સાજાત્ય કે સત્તાન સંભવે પણ નહિ. આ જ અભિપ્રાયથી વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં કહેલ છે કે “સર્વથા વિનાશ માનો તો કોણ સંતાન બને અથવા તો શું સાજાત્ય હોય ? બન્ને ન જ સંભવે. જો સંતાની (= ક્ષણ) કરતાં સન્તાન ભિન્ન ન હોય તો તેને સંતાન જ નહિ કહેવાય. તેને ક્ષણ જ કહેવાશે. જો સત્તાની = ક્ષણ કરતાં સન્તાન ભિન્ન હશે તો ક્ષણિક નહિ હોય. કેમ કે બૌદ્ધો સન્તાનને સ્થિર Cu માને છે. તથા જો સન્તાન ક્ષણિક હોય તો તેને કદાપિ સંતાન નહિ કહી શકાય. ક્ષણિક હોવાથી તેને ક્ષણ જ કહી શકાય. તથા સાધર્મ્સ પણ બૌદ્ધમતે અસંભવિત છે. કારણ કે પૂર્વક્ષણનો કોઈક સ્વરૂપે અનુગમ = 24-94 = હાજરી ઉત્તરસમયે હોય તો જ પૂર્વોત્તર ક્ષણોમાં સમાનરૂપતા સંભવી શકે. પરંતુ સર્વથા નિરન્વયનાશ માનવામાં તો તે પણ ન સંભવે. જો પૂર્વોત્તર ક્ષણો વચ્ચે સમાનરૂપતા હોય તો પૂર્વક્ષણ કોઈક સ્વરૂપે બીજા સમયે હાજર હોવાથી પૂર્વક્ષણનો સર્વથા વિનાશ નહિ થાય. જો સર્વથા નાશ થવા છતાં સમતા = સમાનરૂપતા માનો તો જેમ પૂર્વક્ષણ જેવી ઉત્તરક્ષણ હોય છે, તેમ પૂર્વક્ષણ જેવું આકાશપુષ્પ બની જશે.” પરંતુ આવું તો સંભવતું જ નથી. આમ એકાન્ત નાશપક્ષમાં સાજાત્ય અને સંતાન અસંભવિત હોવાથી ‘રૂપ એ રૂપ પ્રત્યે ઉપાદાનકારણ જ બને અને આલોકાદિ પ્રત્યે નિમિત્તકારણ જ બને' આ બાબતનું કોઈ નિયામક નિરન્વયક્ષણભંગવાદમાં સંભવતું જ નથી. * સર્વથા એક અનેકકાર્યજનક ન બને
(ગ્નિ.) વળી, બીજી મહત્ત્વપૂર્ણ વાત એ છે કે બૌદ્ધમતે રૂપાદિ ક્ષણ નિરંશ છે, સ્વલક્ષણાત્મક
1. कः सर्वथा विनाशे सन्तानः किं वा सामान्यम् ?
2. सन्तानिनो न भिन्नो यदि सन्तानः, न नाम सन्तानः । अथ भिन्नः, न क्षणिकः; क्षणिको वा यदि न सन्तानः । । ૩. પૂર્વાનુક્રમે સમતા મવેત્, ન સા સર્વથા વિનાશે કથ સા 7 સર્વનાશ, તેન સમ વા નનુ વજુબમ્।।