Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 134

१७४४
• अन्यायकारिणोऽनित्यस्वभावः स्मर्तव्यः ।
૨૨/૭ -ધુવધHiતપન્નાલા(વિ.કી.મી.રૂ૪૩૪) તિા કષ્ટમાવોપર્વતરીત્યા (૮૨) ભાવનીયં તત્ત્વમેત |
प्रकृते आध्यात्मिकोपनयस्त्वेवम् – 'शरीरं स्थूलं भवतु कृशं वा, व्याधिग्रस्तं भवतु जराजर्जर ___ वा, विक्रियतां विनश्यतां वा। सर्वदा आत्मनि नित्यतास्वभावस्त्वव्याहत एवेति विमृश्य अखिला। ऽवस्थायां निर्भयतया निश्चलतया निश्चिन्ततयाऽस्माभिः भाव्यम् । तथा पूर्वकालीनप्रतिकूलव्यवहारम कारी यदा पुनः मिलति तदा तदनित्यतास्वभावमुररीकृत्य तन्निर्दोषस्वभावमभ्युपेत्य च तेन सार्द्ध र्श मैत्र्यादिभावगर्भः व्यवहारः कार्यः। ‘पूर्वकालीनरक्तनेत्र-विकृतवदन-कर्कशभाषा-क्रुद्धान्तःकरण+ क्रोधवशवेपमानदेहादिकमधुनाऽस्मिन्नेक्ष्यते इति नाऽयमन्यायाऽनुचितव्यवहारकारी'त्येवं तदीयानित्य
स्वभावं विभाव्य स्वस्थतया भाव्यं प्रशान्तचेतसा चोचितव्यवहारः तेन साकं कार्यः। इत्थं नित्या" ऽनित्यस्वभावावलम्बनतो निरुक्तनिर्मलपरिणतिः कर्तव्येत्युपदिश्यतेऽत्र । ततश्च “णिक्कम्मा अट्ठगुणा का किंचूणा चरमदेहदो सिद्धा। लोयग्गठिदा णिच्चा उप्पाद-वयएहिं संजुत्ता ।।” (बृ.द्र.स.१४) इति बृहद्रव्यसङ्ग्रहे नेमिचन्द्राचार्योक्तं नित्याऽनित्यस्वभावानुविद्धं सिद्धात्मस्वरूपमविलम्बन उपतिष्ठेत ।।११/७।। એક પર્યાય નાશ પામે તો શું દોષ છે? કોઈ પણ પદાર્થનો સર્વથા નાશ શક્ય નથી. કેમ કે તે પદાર્થ ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રૌવ્યધર્મરૂપ અનંત પર્યાયમય છે.” તેથી એક પર્યાયનો નાશ થતાં વસ્તુનો સર્વથા નાશ નહિ થાય. પૂર્વે આઠમી શાખાના બીજા શ્લોકમાં “શ્રુતજ્ઞાનનો નાશ થતાં જીવનો સર્વથા નાશ ન થાય તે બાબતની વિભાવના જે રીતે કરી છે, બરાબર તે જ રીતે વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં ઉપર જણાવેલ તત્ત્વની વિજ્ઞ વાચકવર્ગે વિચારણા કરવી.
આ નિત્યાનિત્યરવભાવનો ઉપયોગ આધ્યાત્મિક ઉપનય :- “શરીર જાડું થાય, દૂબળું થાય, માંદુ પડે, ઘરડું થાય, બેડોળ થાય કે છે રવાના થાય. આ તમામ સંયોગમાં આત્મામાં ‘નિત્યતાસ્વભાવ અવ્યાહત રહે છે.” આમ વિચારી સર્વ વ, સંયોગમાં નિર્ભય, નિશ્ચલ અને નિશ્ચિત બનવું. તથા પૂર્વે પ્રતિકૂળ વ્યવહાર કરનાર માણસ ભવિષ્યમાં
બીજી વાર મળે ત્યારે તેનો અનિત્યસ્વભાવ વિચારી, તેને નિર્દોષ માની, તેની સાથે મૈત્રી-સૌહાર્દપૂર્ણ એ વ્યવહાર કેળવવો. ‘પૂર્વે ખરાબ વ્યવહાર કરનાર માણસની આંખ લાલ હતી, મોટું વિકરાળ હતું, વાણીમાં
આક્રોશ હતો, મગજમાં ક્રોધ હતો, શરીર ક્રોધવશ ધ્રુજતું હતું. પરંતુ વર્તમાનમાં તો તેમાનું કશું પણ જોવા મળતું નથી. તેથી અન્યાય કે અનુચિત વ્યવહાર કરનાર તે માણસ આ નથી' - આમ તેનો અનિત્યસ્વભાવ વિચારી આપણે સ્વસ્થ રહેવું તથા શાંત ચિત્તે યોગ્ય વ્યવહાર તે માણસ સાથે કરવો. નિત્ય-અનિત્ય સ્વભાવના માધ્યમથી આપણી આવી નિર્મલ પરિણતિ કેળવવાનો આધ્યાત્મિક ઉપદેશ આ
શ્લોક દ્વારા મળે છે. તે નિર્મલપરિણતિના લીધે બૃહદ્રવ્યસંગ્રહમાં વર્ણવેલ નિત્યાનિત્યસ્વભાવાનુવિદ્ધ સિદ્ધાત્મસ્વરૂપ વિના વિલંબે ઉપસ્થિત થાય છે. ત્યાં દિગંબરાચાર્ય નેમિચંદ્રજીએ જણાવેલ છે કે “સિદ્ધ ભગવંતો (૧) કર્મરહિત, (૨) આઠ ગુણવાળા, (૩) ચરમ શરીર કરતાં કંઈક ન્યૂનઅવગાહનાવાળા, (૪) લોકાગ્ર ભાગમાં રહેલા, (૫) નિત્ય તથા (૬) ઉત્પાદ-વ્યયથી યુક્ત હોય છે.” (૧૧/૭) 1. निष्कर्माणः अष्टगुणाः किञ्चिदूनाः चरमदेहतः सिद्धाः। लोकाग्रस्थिताः नित्या उत्पाद-व्ययैः संयुक्ताः।।