Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
१६८६
११/३
० गुणानां पर्यायेऽन्तर्भावः प्रकारान्तरेण 0 શુદ્ધ દ્રવ્ય અવિકૃત રૂપ એ “અવિશિષ્ટ રહઇ. તે માટઈ એ ગુણ કહિયા. વિકૃતસ્વરૂપ તે પર્યાયમાં ભલઈ.એ વિશેષ જાણવો. ગતિeતુતા (૧), સ્થિતિહેતુતા (૨), અવગાહનાહેતુતા (૩), વર્તનાહેતુતા 8 (૪) એ જ ધર્માસ્તિકાય (૧), અધર્માસ્તિકાય (૨), આકાશાસ્તિકાય (૩), કાલ (૪) દ્રવ્યના પ્રત્યેકિં " વિશેષગુણ (મનિ આણો). એહ ૧૨ ગુણમાં (ચેતનતાદિક=) ચેતનત્વ, અચેતનત્વ, મૂર્તત્વ, અમૂર્તત્વ सामर्थ्यरूपा वीर्यशक्तिः” (स.सा.वृ.पृ.६११) इत्येवं मुक्तात्मशक्तिनिरूपणे यदुक्तं तदत्रानुसन्धेयम् । ___ (५-६-७-८) स्पर्श-रस-गन्ध-वर्णाः प्रसिद्धाः पुद्गलस्य विशेषगुणाः इमे चत्वारः । इमे अविशिष्टाः
शुद्धद्रव्येऽविकृतस्वरूपेणाऽवतिष्ठन्ते। अतो गुणा उच्यन्ते। रक्तत्वादिविशिष्टस्वरूपार्पणायां तु म विकृतस्वरूपेणाऽवतिष्ठमानाः ते एव पर्यायेषु अन्तर्भवन्तीति विशेषो ज्ञेयः। गति-स्थित्यवगाहन शे वर्तनाहेतुता = द्वन्द्वान्ते श्रूयमाणं पदं प्रत्येकमभिसम्बध्यत इति न्यायेन (९) गतिहेतुता, (१०) - स्थितिहेतुता, (११) अवगाहनहेतुता, (१२) वर्त्तनाहेतुता चैव क्रमशो धर्मादीनां प्रत्येकं विशेषेण = - विशेषरूपेण गुणा ज्ञेयाः। चेतनतादयश्च = पुनः पूर्वोक्ताः (१३-१४-१५-१६) चैतन्याऽचैतन्य -मूर्त्तत्वाऽमूर्त्तत्वलक्षणाः हि चत्वारः। तेन कारणेन सर्वमिलने विशेषगुणा: तु षोडश स्युः। “तु ઉપયોગમય જ્ઞાનશક્તિ છે. અનાકુલત્વસ્વરૂપ સુખશક્તિ છે. આત્મસ્વરૂપની રચના કરવાના સામર્થ્યસ્વરૂપ વીર્યશક્તિ છે.” તેનું પણ પ્રસ્તુતમાં વાચકવર્ગે અનુસંધાન કરવું.
• પુદ્ગલાદિના વિશેષગુણને જાણીએ છે (પ-૬-૭-૮) તથા વર્ણ-ગંધ-રસ-સ્પર્શ આ વિશેષગુણોનું સ્વરૂપ તો પ્રસિદ્ધ છે. તે ચારેય પુદ્ગલના વિશેષગુણો છે. આ બધા જ વર્ણાદિના લાલ-પીળો વગેરે વિશેષ સ્વરૂપની વિવક્ષા કરવામાં ન આવે
તો અવિશિષ્ટ એવા તે શુદ્ધદ્રવ્યમાં અવિકૃતસ્વરૂપે રહે છે. તેથી તે ગુણો કહેવાય છે. તથા રક્તત્વ, છે પીતત્વ વગેરે વિશેષ સ્વરૂપની વિવક્ષા કરવામાં આવે તો વિકૃત સ્વરૂપે રહેતા એવા તે જ વર્ણાદિનો
પર્યાયમાં અંતર્ભાવ થઈ જાય - આટલી અહીં વિશેષતા જાણવી. તથા ગતિ-સ્થિતિ... પદમાં છેલ્લે C. જે “હેતતા' શબ્દ રહેલ છે તેનો ગતિ વગેરે પ્રત્યેક શબ્દની સાથે અન્વય કરવો. કારણ કે ‘ન્દ્ર
સમાસને છેડે સંભળાતો શબ્દ દ્વન્દ્રસમાસના ઘટકીભૂત પ્રત્યેક શબ્દમાં જોડાય છે' - આવો નિયમ છે. “તિશ્ય સ્થિતિશ્ય વાહનવ્વ વર્તના ૨ રૂતિ તિ-
સ્થિવાહન-વના:' આ પ્રમાણે દ્વન્દ્રસમાસ અહીં અભિપ્રેત છે. તેના છેડે હેતુતા' શબ્દ રહેલ છે. તેથી “તુતા' શબ્દનો “ત્તિ' વગેરે ચારેય શબ્દમાં સંબંધ જોડવાથી (૯) ગતિeતુતા, (૧૦) સ્થિતિeતુતા, (૧૧) અવગાહન હેતુતા, (૧૨) વર્તના હેતુતાઆવો અર્થ પ્રાપ્ત થશે. આ ચાર વિશેષગુણોમાંથી એક-એક ગુણ ક્રમશઃ ધર્માસ્તિકાય વગેરેના વિશેષ ગુણ જાણવા. અર્થાત્ ધર્માસ્તિકાયનો ગતિeતુતા, અધર્માસ્તિકાયની સ્થિતિeતુતા, આકાશાસ્તિકાયનો અવગાહન હેતુતા તથા કાલદ્રવ્યનો વર્ણના હેતુતા વિશેષગુણ છે. બીજા શ્લોકમાં દર્શાવેલ ચેતનતા, અચેતનતા, મૂર્તતા અને અમૂર્તતા આ ચાર ગુણ પણ વિશેષગુણ છે. તેથી પૂર્વોક્ત ચેતનતાદિ ચાર • શામ.માં “અવિશષ્ટ' અશુદ્ધ પાઠ. ધ.+B(ર)નો પાઠ લીધો છે. જે લી.(૧) + લા.(૨)માં પર્યાય સાંભલી’ પાઠ. જે પુસ્તકોમાં “એહ નથી. લા.(ર)માં છે.
