Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 113

११/६
☼ व्यञ्जकविलम्बप्रयुक्ताभिव्यक्तिविलम्बः ☼
१७२३
પણ તુચ્છપણા થકી નહીં. જિમ છતોઈ શરાવનો ગંધ તે નીરસ્પર્શ (વિણ=) વિના (ભાસઈ=) જણાઈ व्यञ्जकविरहप्रयुक्तः नास्तित्वप्रकारकज्ञानाऽभावः, न तु विषयविरहप्रयुक्त इत्याशयः । अत एव पु कालान्तरे व्यञ्जकोपस्थितौ तदभिव्यक्तिः जायते, शशशृङ्गस्य तु न जातुचित्, असत्त्वात् ।
एतेन पारमार्थिकश्चेद् नास्तिस्वभावः अस्तिस्वभाववद् झटिति स्वतो ज्ञायेत । न चैवं ज्ञायते इति शशशृङ्गसहोदर एव स इति निरस्तम्,
शशशृङ्गस्य व्यञ्जकसहस्रसन्निधावप्यनभिव्यक्तेः, नास्तिस्वभावस्य तु व्यञ्जकसन्निधौ अभिव्यक्तेः । न च विषयसत्त्वेऽपि व्यञ्जकविरहाद् ज्ञानाऽभावः कुत्र दृष्टः ? इति वाच्यम्, विद्यमानोऽपि शरावगन्धः मार्त्तशरावगन्धः व्यञ्जकवियोगवशेन
यतः सन्नपि
જ્ઞાન પોતાનો વિષય ગેરહાજર = અસત્ તુચ્છ હોવાના લીધે નથી થતું' - એવું નથી. પરંતુ ચોક્કસ પ્રકારના અભિભંજકના વિલંબના લીધે નાસ્તિસ્વભાવનું જ્ઞાન તુરંત થતું નથી. તેથી નાસ્તિ સ્વભાવને તુચ્છ-મિથ્યા-શશશૃંગતુલ્ય માની ન શકાય. અભિવ્યંજક તેની અભિવ્યક્તિ કરે છે. તેથી જ કાલાન્તરે વ્યંજક = પ્રતિયોગિજ્ઞાન પરકીયદ્રવ્ય-ક્ષેત્રાદિજ્ઞાન હાજર થતાં નાસ્તિસ્વભાવની અભિવ્યક્તિ = બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય છે. વ્યંજક જુદા-જુદા સ્થળે જુદા-જુદા હોય છે. તે વાત અલગ છે. પરંતુ શશશૃંગની તો કદાપિ અભિવ્યક્તિ થતી નથી. કારણ તે અસત્ અવિદ્યમાન જ છે.
દલીલ :- (તેન.) જો નાસ્તિસ્વભાવ પારમાર્થિક હોય તો અસ્તિસ્વભાવની જેમ તુરંત સ્વતઃ જણાવો જોઈએ. પણ અસ્તિસ્વભાવની જેમ તે તરત જણાતો નથી. માટે તે શશશૃંગતુલ્ય જ છે. * સર્વથા અસની અભિવ્યક્તિનો અસંભવ
સમાધાન :- (શશશુ.)ના, તમારી ઉપરોક્ત દલીલ વ્યાજબી નથી. કારણ કે અમારી ઉપરોક્ત વાત દ્વારા જ તેનું નિરાકરણ થઈ જાય છે. નાસ્તિસ્વભાવ શશશૃંગતુલ્ય નથી. કારણ કે હજારો વ્યંજક al હાજર થાય તો પણ શશશૃંગની અભિવ્યક્તિ = બુદ્ધિ કદાપિ કોઈને પણ થતી નથી. જ્યારે નાસ્તિસ્વભાવની અભિવ્યક્તિ = બુદ્ધિ = ઉપલબ્ધિ તો વ્યંજકની હાજરીમાં થાય જ છે. તેથી નાસ્તિસ્વભાવ શશશૃંગતુલ્ય સ નથી, અત્યન્ત તુચ્છ નથી.
શંકા :- (ન = વિષય.) ‘નાસ્તિસ્વભાવ શશશૃંગની જેમ અત્યન્ત તુચ્છ નથી પણ સત્ છે, પારમાર્થિક છે, હાજર છે' - આમ તમે કહો છો. પણ એક વાત સમજાતી નથી કે નાસ્તિસ્વભાવ સ્વરૂપ વિષય હાજર હોય તો તેનું જ્ઞાન કેમ ન થાય ? વિષય વિદ્યમાન હોવા છતાં પણ વ્યંજકના = જ્ઞાનોત્પાદકસામગ્રીના વિલંબથી વિષયનું જ્ઞાન થતું ન હોય તેવું ક્યાં જોવા મળે છે ?
=
=
=
=
> vs t
xx વ્યંજકવિલંબથી અભિવ્યક્તિમાં વિલંબ
સમાધાન :- (યતઃ.) તમારી આ શંકા વ્યાજબી નથી. કારણ કે માટીના કોડીયામાં ગંધ વિદ્યમાન હોવા છતાં પણ કાયમ માટે તેનું પ્રત્યક્ષ થતું નથી. પરંતુ જ્યારે પાણીના સ્પર્શ સ્વરૂપ ભંજક (ગંધજ્ઞાનજનક) હાજર હોય ત્યારે જ તેનું જ્ઞાન થાય છે. (નવો વરસાદ પડે ત્યારે ખેતરની કે જમીનની I પુસ્તકોમાં ‘તે' નથી. આ.(૧)માં છે.
म
नीर-ि