Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
१७२६
० सापेक्ष-निरपेक्षपदार्थप्रस्थापनम् । उक्तं चास्माभिर्भाषारहस्यप्रकरणे -
'ते हुंति परावेक्खा, वंजयमुहदंसिणो त्ति ण य तुच्छा। સ લિમિનું વિત્ત, સરવ-પૂરધાળા (મા.ર૪.૩૦) તિા.૧૧/૬ll ए इति । अनियता = अनियतव्यञ्जकसम्पाद्येत्यर्थः।
एतेन “पज्जाओ दुवियप्पो स-परावेक्खो य णिरवेक्खो” (नि.सा.१४) इति नियमसारे कुन्दकुन्द" स्वाम्युक्तिः व्याख्याता, सापेक्षस्य पर्यायस्य अस्ति-नास्तिस्वभावद्वयलक्षणस्य स्वज्ञानं प्रति क्रमशः - स्वकीय-परकीयद्रव्य-क्षेत्रादिज्ञानापेक्षणात् सापेक्षता कर्पूरगन्धादेश्च गन्धत्वादिप्रकारकज्ञानं प्रति व्यञ्जकाशे ऽनपेक्षणाद् निरपेक्षतेत्याशयात् । इदञ्च व्यवहारतो ज्ञेयम् । “तत्त्वतस्तु सामान्यदृष्ट्या सर्वे निरपेक्षाः - विशेषदृष्ट्या च सर्वे सापेक्षा इति व्यापकोऽनेकान्त एव विजयते” (आप्तमीमांसा अ.स.ता.वि.१/१५/ - पृ.१९५) इति व्यक्तमुक्तं यशोविजयवाचकैः अष्टसहस्रीतात्पर्यविवरणे | तदुक्तं तैरेव भाषारहस्यप्रकरणे "ते होंति परावेक्खा वंजयमुहदंसिणो त्ति ण य तुच्छा।
વિદ્યમિi વેવિત્ત સરવિ-પૂરાંઘાઈiT” (મા.૨.૩૦) તિા જાણકારી સંપન્ન થાય છે. અહીં સ્પષ્ટપણે અસ્તિસ્વભાવને પણ વ્યંજકવ્યંગ્ય તરીકે જણાવેલ છે.
) પર્યાચના બે ભેદમાં વ્યવહાર-નિશ્વયમત ). () “પર્યાયના બે ભેદ છે, સ્વ-પરસાપેક્ષ અને નિરપેક્ષ - આ પ્રમાણે નિયમસાર ગ્રંથમાં કુંદકુંદસ્વામીએ જે કહેલું છે તેની પણ સ્પષ્ટતા ઉપરોક્ત પ્રતિપાદનથી થઈ જાય છે. અમે જણાવેલ સાપેક્ષ ભાવો = પર્યાયો સ્વ-પરની અપેક્ષાએ જ સાપેક્ષ કહેવાય છે. મતલબ એ છે કે અસ્તિસ્વભાવાત્મક
પર્યાયના જ્ઞાન પ્રત્યે સ્વકીયદ્રવ્ય-ક્ષેત્રાદિના જ્ઞાનની અપેક્ષા રહે છે. નાસ્તિસ્વભાવ નામના પર્યાયના આ જ્ઞાન પ્રત્યે પરકીયદ્રવ્ય-ક્ષેત્રાદિના જ્ઞાનની અપેક્ષા રહે છે. માટે તે બન્ને સાપેક્ષ છે. તથા કપૂરગંધ વગેરેનું
ગંધસ્વરૂપે જ્ઞાન કરવામાં વ્યંજકની અપેક્ષા રહેતી નથી. તેથી તે નિરપેક્ષ છે. આ વાત વ્યવહાર અનુસાર જાણવી. “પરમાર્થથી = નિશ્ચયથી તો તમામ પદાર્થો સામાન્યદૃષ્ટિથી નિરપેક્ષ છે. તથા વિશેષદૃષ્ટિથી એ બધા જ પદાર્થો સાપેક્ષ છે. તેથી અહીં પણ સર્વવ્યાપી અનેકાન્તવાદ જ વિજય પામે છે” - આ પ્રમાણે અષ્ટસહસ્રોતાત્પર્યવિવરણમાં મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજે સ્પષ્ટપણે જણાવેલ છે.
પ્રતિયોગીસ્મરણ સાપેક્ષભાવજ્ઞાનજનક છે (તકુ¢.) તથા તેઓશ્રીએ જ ભાષારહસ્યપ્રકરણમાં જણાવેલ છે કે “તે પરસાપેક્ષ હોય છે કે જે વ્યંજકનું મોઢું જુએ છે. પરંતુ તે તુચ્છ = અત્યંત અસત્ નથી હોતા. કારણ કે વ્યંજક- સાપેક્ષતા અને વ્યંજકનિરપેક્ષતા સ્વરૂપ વૈવિધ્ય માટીના કોડિયાની ગંધમાં અને કપૂરની ગંધમાં જોવા મળે છે.” ભાષારહસ્યપ્રકરણની સ્વોપજ્ઞ વ્યાખ્યામાં મહોપાધ્યાયજી મહારાજે આ ગાથાની વિસ્તૃત સમજણ આપી છે. * वि.' द्रव्यानुयोगतर्कणायाम्। 1. ते भवन्ति परापेक्षा व्यञ्जकमुखदर्शिन इति न च तुच्छाः। दृष्टमिदं वैचित्र्यं शराव -રીન્યા 2. પર્યાયો દિવિવઃ સ્વ-રક્ષજ્ઞ નિરપેક્ષ
