Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 127

૨૨/૭ • चतुर्थसामान्यस्वभावप्रज्ञापनम् ।
१७३७ અનિત્ય સ્વભાવ તે પર્યાય (=પજ્જ) પરિણતિ લહિઈ જેણઇ. તે વિશેષ કહે છે જેણઈ રૂપઈ છે ઉત્પાદ-વ્યય છઇ, તેણઈ રૂપઇ અનિત્ય સ્વભાવ છઇ.
ગુરુથર્મચાવે પ્રતીતિવનાવવચ્છેદ્રજર્વસ્વીકારાવિતિ” (ચા.ર૮.વ.9/gg-9/9M-૨૧+૨૬) વ્ય मध्यमपरिमाणे स्याद्वादरहस्ये, पूर्वं (९/३) चात्राप्युक्तम् । अधिकन्तु जयलताभिधानायां (पृष्ठ-२६+२७) तद्वृत्तावुक्तमस्माभिस्ततोऽवसेयम् । उक्तः तृतीयः सामान्यस्वभावः ।
___ (४) साम्प्रतं चतुर्थं सामान्यस्वभावं कार्यद्वारा निरूपयति - पर्ययपरिणतिः = उत्पाद-व्ययपरिणामसन्ततिः अनित्यस्वभावेन जायते। विशेषावश्यकभाष्यवृत्ती “पर्याया हि सर्वेषामपि वस्तूनामनित्या” (वि.आ.भा.३३४४ मल.वृ.) इत्युक्त्या पर्यायत्वावच्छिन्नस्य यदनित्यत्वमुक्तं तद् वस्तुनोऽनित्यस्वभावेनैव निर्वहति, वस्तुनो द्रव्य-पर्यायोभयरूपत्वात्, पर्याय-पर्यायिणोश्च कथञ्चिदभेदेन तत्तत्पर्याय- क रूपतया वस्तुनोऽपि अनित्यत्वोपपत्तेः। यद्रूपेण वस्तुन उत्पाद-व्ययौ तेन रूपेणाऽनित्यस्वभाव इति णि નિત્યત્વ કઈ રીતે માની શકાય ?
ગુરુધર્મ પણ અવચ્છેદક બને છે સમાધાન :- (ગુજ.) ના, તમારી શંકા વ્યાજબી નથી. કારણ કે દંડપ્રહાર પછી ઘટનું ઘટવરૂપે અસ્તિત્વ જેમ ઉપલબ્ધ થતું નથી તેમ કંબુગ્રીવત્વાદિમત્ત્વસ્વરૂપે પણ ઘટનું અસ્તિત્વ ઉપલબ્ધ થતું નથી. તેથી જ લોકોને ત્યારે અર્ખલિત રીતે “ઘડો ઘડાસ્વરૂપે નાશ પામ્યો - તેવી પ્રતીતિ કેમ થાય છે. તેમ “ઘડો કંબુગ્રીવાદિમજ્વરૂપે નાશ પામ્યો' તેવી પણ પ્રતીતિ થાય છે. સર્વ લોકોને સ્વારસિક રીતે જે પ્રતીતિ થાય છે, તેના બળથી ઘટત્વની જેમ કંબુગ્રીવાદિમત્ત્વ પણ પ્રતિયોગિતાઅવચ્છેદક બની શકે છે. તેથી અમે જૈનો અબાધિત અનુભવના આધારે લઘુધર્મની જેમ ગુરુધર્મને પણ ધ્વસીય પ્રતિયોગિતાના અવચ્છેદક તરીકે સ્વીકારીએ છીએ. તેથી ઘટત્વની જેમ કંબુગ્રીવાદિમત્ત્વ પણ ધ્વસપ્રતિયોગિતાનો અવચ્છેદક જ બને છે. તેથી ઘટ જેમ ઘટત્વસ્વરૂપે અનિત્ય છે તેમ કંબુગ્રીવાદિમત્ત્વસ્વરૂપે પણ અનિત્ય બની શકશે. તેથી áસપ્રતિયોગિતાઅનવચ્છેદક ધર્મવત્ત્વને નિત્યત્વ તરીકે માનવામાં કોઈ દોષ નથી. . આ પ્રમાણે મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજે સ્યાદ્વાદરહસ્યમાં જણાવેલ છે. તથા પૂર્વે (૩) અહીં પણ જણાવેલ છે. આ બાબતમાં અધિક નિરૂપણ અમે સ્યાદ્વાદરહસ્યની જયલતા વ્યાખ્યામાં કરેલ છે. તેથી જિજ્ઞાસુએ ત્યાંથી જાણી લેવું. આમ ત્રીજા સામાન્યસ્વભાવનું નિરૂપણ પૂર્ણ થયું.
* અનિત્યસ્વભાવની વિચારણા * (૪) હવે ચોથા સામાન્યસ્વભાવને કાર્ય દ્વારા ગ્રંથકારશ્રી જણાવે છે. વસ્તુમાં ઉત્પાદ-વ્યય પરિણામની ધારા અનિત્યસ્વભાવથી ઉત્પન્ન થાય છે. વિશેષાવશ્યકભાષ્યમલધારવૃત્તિમાં “બધી જ વસ્તુઓના પર્યાયો અનિત્ય છે” – આવું કહેવા દ્વારા સર્વ પર્યાયમાં જે અનિત્યત્વ દર્શાવેલ છે, તે વસ્તુના અનિત્યસ્વભાવથી જ સંપન્ન થાય છે. કારણ કે વસ્તુ દ્રવ્ય-પર્યાયઉભયસ્વરૂપ છે. તથા પર્યાય અને પર્યાયી = વસ્તુ પરસ્પર કથંચિત્ અભિન્ન હોવાથી તે તે પર્યાયસ્વરૂપે વસ્તુમાં પણ અનિયત સંગત થઈ શકે છે. મતલબ જે પુસ્તકોમાં નથી. કો.(૧૦+૧૧+૧૩)+P(૪)+આ.(૧)માં છે. ... ચિહ્નયમધ્યવર્તી પાઠ ફક્ત કો.(૧૩)માં છે.