Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 130

१७४०
० सामान्यस्य विशेषरूपेण विनाश: વિશેષનઈ સામાન્ય રૂપથી અન્વયઈ *નિત્યતા, જિમ ઘટનાશ, પણિ મૃદ્ધવ્યાનુવૃત્તિ. તથા - સામાન્યનઈ = મૃદાદિકનઈ પણિ સ્થૂલાર્થાન્તર ઘટાદિક નાશઈ અનિત્યતા, “પટા મૃત્રષ્ટા રૂત્તિ કરીને 8 (૪) ૧૧/શા. पु वस्तुस्वभाववैचित्र्येऽपि स्वभावनैयत्यमनपलपनीयम् । तथाहि - वस्तुत्वावच्छिन्नं सामान्य-विशेषोग भयात्मकम्, यथा कम्बुग्रीवादिमान् पदार्थः मृत्त्वलक्षणसामान्य-घटत्वलक्षणविशेषोभयात्मकः । तत्र हि ___ सामान्येन = सामान्यरूपेण अन्वयाद् विशेषनित्यता = विशेषस्य सामान्यरूपेण नित्यता =
ध्वंसाऽप्रतियोगिता, यथा घटनाशेऽपि मृद्रूपेणाऽन्वयोपलब्धेः घटस्य मृत्त्वेन नित्यता अप्रत्याख्येया। श परं विशेषेण = विशेषरूपेण तु सामान्यनाशः = सामान्यस्यापि ध्वंसः सम्मतः, यथा मृदादिसामान्यमपि क घटादिलक्षणविशेषरूपेण स्थूलार्थान्तरात्मकेन नश्यति, 'घटरूपेण मृद् नष्टा' इति स्वारसिक -सार्वजनीनप्रतीतेः। ततश्च सामान्यस्याऽपि विशेषरूपेणाऽनित्यत्वमभ्युपगन्तव्यम् । અર્થમાં ‘દિ વપરાય” - તેમ જણાવેલ હોવાથી અહીં મૂળશ્લોકમાં રહેલ “દિ અવ્યય અવધારણ = કાર અર્થમાં જણાવેલ છે.
સ્વભાવ અનેક છતાં નિયત * (વસ્તુ.) વસ્તુનો સ્વભાવ અનેક પ્રકારનો હોવા છતાં પણ “વસ્તુસ્વભાવ ચોક્કસ સ્વરૂપે જ છે' - આ બાબતનો અપલોપ થઈ શકતો નથી. મતલબ કે ગમે તે અપેક્ષાએ ગમે તે સ્વભાવ કોઈ પણ વસ્તુમાં રહેતો નથી. પરંતુ ચોક્કસ પ્રકારની અપેક્ષાએ જ ચોક્કસ પ્રકારનો સ્વભાવ પ્રત્યેક વસ્તુમાં
રહે છે. તે આ રીતે - તમામ વસ્તુ સામાન્ય-વિશેષ ઉભયસ્વરૂપ છે. જેમ કે કંબુગ્રીવાદિમાનું ઘટપદાર્થ ' મૃત્વસ્વરૂપ સામાન્યધર્માત્મક છે તથા ઘટત્વસ્વરૂપ વિશેષધર્માત્મક પણ છે. સામાન્ય-વિશેષ ઉભયાત્મક a એવા ઘટમાં સામાન્યરૂપે વિશેષ અંશ પણ નિત્ય છે. તથા વિશેષસ્વરૂપે તો સામાન્ય અંશ પણ અનિત્ય
છે. સામાન્યરૂપે વિશેષ અંશ નિત્ય હોવાનું કારણ એ છે કે સામાન્યરૂપે વિશેષ અંશનો અન્વય જોવા સ મળે છે. સામાન્યસ્વરૂપે વિશેષ અંશનો ઉચ્છેદ થતો નથી. ઘટનો ઘટસ્વરૂપે નાશ થવા છતાં પણ માટી સ્વરૂપે નાશ થતો નથી. વસ્તુનો ઘટાત્મક વિશેષ અંશ મૃત્વસ્વરૂપે સદા હાજર રહેવાથી મૃત્વસ્વરૂપે ધ્વસઅપ્રતિયોગિતાસ્વરૂપ નિત્યતાનો તેમાં અપલોપ થઈ શકતો નથી. તથા વિશેષ સ્વરૂપે વસ્તુના સામાન્ય અંશનો નાશ માન્ય હોવાનું કારણ એ છે કે માટી વગેરે સામાન્ય અંશ પણ ઘટાદિસ્વરૂપ વિશેષ અંશની અપેક્ષાએ નાશ પામે છે. સ્થૂલ અર્થાન્તરસ્વરૂપ ઘટાદિ પર્યાયરૂપે માટીનો નાશ લોકોને પણ માન્ય છે. કેમ કે સર્વ લોકોને પણ પ્રતીતિ થાય છે કે “ઘટસ્વરૂપે માટી નાશ પામેલી છે.” આ પ્રતીતિ કોઈની બળજબરીથી થતી નથી પરંતુ સ્વરસત થાય છે, સ્વભાવતઃ થાય છે, સ્વેચ્છાથી થાય છે. તેથી વસ્તુનું સામાન્ય સ્વરૂપ પણ વિશેષરૂપે નાશ પામતું હોવાથી વિશેષરૂપે સામાન્ય અંશની અનિત્યતા માનવી જરૂરી છે.
* “અનિત્યત્વમ્' દ્રવ્યાનુયોતિથિીમ.. અને નિત્યતા. ભાવે થી નિયતા. પાલિ૦