Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 131

??/૭
ॐ नित्यानित्यस्वभावयोः सर्वव्यापिता 0
१७४१ एतेन द्रव्यलक्षणसामान्यस्य नित्यत्वात् पर्यायलक्षणविशेषस्य चाऽनित्यत्वात् सर्वत्र नित्यानित्य- प स्वभावद्वयसिद्धान्तबाध इति निरस्तम,
मृद्र्व्यस्य मृत्त्वेन ध्वंसाऽप्रतियोगित्वेऽपि घटत्वेन ध्वंसप्रतियोगित्वात्, घटपर्यायस्य घटत्वेन र ध्वंसप्रतियोगित्वेऽपि मृत्त्वेन ध्वंसाऽप्रतियोगित्वात् सर्वत्रैव नित्यानित्यस्वभावद्वयराद्धान्ताऽबाधात् ।।
एनेन “सामान्यम् अन्वयिनम् अंशम् आश्रित्य स्यान्नित्यमिति भवति । तथा विशेषांशं प्रतिक्षणम् । અન્યથા રીન્યથા ૦ નવ-પુરાળવિવર્ણનતા ચાનિત્ય” (લૂ.થ્રુ .જી.ર/.4/q.૩/g.રૂ૭૨) રૂતિ સૂત્રવૃતા- ૧ सूत्रवृत्तिवचनमपि व्याख्यातम्, सामान्य-विशेषोभयात्मकस्य वस्तुनः सामान्यरूपेण नित्यत्वाद् विशेषरूपेण ण चाऽनित्यत्वाद् वस्त्वभिन्नस्य विशेषस्य सामान्यरूपेण नित्यत्वे सामान्यस्य च विशेषरूपेणाऽनित्यत्वे- का
શંકા :- (ર્તન.) દ્રવ્ય વસ્તુનું સામાન્યસ્વરૂપ છે. તે તો નિત્ય જ છે, અનિત્ય નહિ. તથા પર્યાય એ વસ્તુનું વિશેષસ્વરૂપ છે. તે અનિત્ય જ છે, નિત્ય નહિ. આથી “સર્વત્ર નિત્ય-અનિત્ય બન્ને પ્રકારના સ્વભાવ હોય' - આવો જૈન સિદ્ધાન્ત બાધિત થાય છે.
• દ્રવ્ય પણ અનિત્ય, પર્યાય પણ નિત્ય છે સમાધાન :- (મૃ૬) તમારી શંકાનું તો સમાધાન ઉપર જણાવેલ બાબત દ્વારા જ થઈ જાય છે. તે આ રીતે - માટીદ્રવ્ય વસ્તુનો સામાન્ય અંશ કહેવાય છે. તેનો મૃત્ત્વરૂપે નાશ થતો ન હોવાથી તેમાં મૃત્વરૂપે ધ્વસપ્રતિયોગિતાસ્વરૂપ અનિયત્વ ભલે રહેતું ન હોય. તેમ છતાં પણ ઘટવરૂપે તો મૃદ્રવ્યાત્મક સામાન્યનો નાશ થાય જ છે. તેથી ઘટત્વસ્વરૂપે મૃત્સામાન્યમાં ધ્વસપ્રતિયોગિતાસ્વરૂપ અનિત્યતા રહે જ છે. તે જ રીતે ઘટપર્યાય વસ્તુનો વિશેષ અંશ કહેવાય છે. તેનો ઘટસ્વરૂપે નાશ ૨ થતો હોવાથી તેમાં ઘટત્વરૂપે ધ્વસઅપ્રતિયોગિતારૂપ નિત્યત્વ ભલે રહેતું ન હોય. તેમ છતાં પણ મૃત્ત્વસ્વરૂપે તો ઘટપર્યાયનો નાશ થતો નથી જ. તેથી મૃત્વરૂપે ઘટપર્યાયસ્વરૂપ વિશેષ અંશમાં || ધ્વસઅપ્રતિયોગિતાસ્વરૂપ નિત્યતા રહે જ છે. તેથી મૃત્યુ સામાન્ય પણ નિત્યનિય છે તથા ઘટપર્યાય = વિશેષ અંશ પણ નિત્યાનિત્ય છે. તેથી “નિત્યાનિત્ય ઉભયસ્વભાવ સર્વવ્યાપી છે' - આવો જૈન રી સિદ્ધાન્ત અબાધિત જ રહે છે.
ના સૂયગડાંગવ્યાખ્યાનું સ્પષ્ટીકરણ ૨૯ (નિ) સૂયગડાંગસૂત્રવ્યાખ્યામાં શ્રીશીલાંકાચાર્યજીએ અનાચારશ્રુત અધ્યયનનું વિવરણ કરતાં જણાવેલ છે કે “વસ્તુનો સામાન્ય અંશ અન્વયી છે. તેની અપેક્ષાએ વસ્તુ કથંચિત્ નિત્ય થાય છે. તથા વસ્તુનો વિશેષ અંશ પ્રતિક્ષણ જુદા-જુદા સ્વરૂપે બદલાયા કરે છે. કેમ કે પૂર્વે વસ્તુ નવી દેખાતી હતી. પછી જૂની દેખાય છે. તેથી વિશેષ અંશની અપેક્ષાએ વસ્તુ કથંચિત્ અનિત્ય છે.” અમે જે પૂર્વે જણાવ્યું તેના દ્વારા શ્રીશીલાંકાચાર્યજીના ઉપરોક્ત વચનની પણ છણાવટ થઈ જાય છે. કેમ કે વસ્તુ સામાન્ય-વિશેષઉભયાત્મક છે. સામાન્યરૂપે વસ્તુ નિત્ય હોવાથી વસ્તુથી અભિન્ન વિશેષ અંશને પણ સામાન્યસ્વરૂપે નિત્ય બનવામાં કોઈ વિવાદને અવકાશ રહેતો નથી. તેમ જ વિશેષરૂપે વસ્તુ અનિત્ય હોવાના કારણે વસ્તુથી અભિન્ન સામાન્ય અંશને પણ વિશેષસ્વરૂપે અનિત્ય બનવામાં કોઈ