Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 114

१७२४ ० वस्तुस्वभाववैचित्र्यम् अप्रत्याख्येयम् ।
૨૨/૬ નહીં, પતાવતા અસત્ય નહીં. માં કેટલાઈક વસ્તુના ગુણ સ્વભાવઈ જ જણાઈ છઈ. કેટલાઈક પ્રતિનિયતવ્યંજકવ્યગ્ય છઈ. એ એ વસ્તુવૈચિત્ર્ય છઈ. .. स्पर्शलक्षणाभिव्यञ्जकाभाववशेन सदा न भाति, किन्तु व्यञ्जकोपनिपाते एव । न चैतावता मार्ते 'शरावे नीरस्पर्शपूर्वकालावच्छेदेन गन्धः असन् असत्यो वा। ९ ततश्च प्रतिपत्तव्यमिदं यदुत केचिद् वस्तुगुणाः स्वत एव ज्ञायन्ते केचिच्च प्रतिनियतव्यञ्जकस व्यङ्ग्या इति । वस्तुस्वभाववैचित्र्यमेवाऽत्र शरणम्, तत्र के वयं निषेद्धारः ? अभ्युपगम्यते च of सौगतैरेवाऽर्थस्वभाववैचित्र्यम् । तदुक्तं धर्मकीर्तिना प्रमाणवार्तिके “यदीदं स्वयमर्थानां (? मर्थेभ्यो) रोचते on તત્ર વે વયમ્ ?” (પ્ર.વા.ર/ર૦૦) તિા
___ तदुक्तं प्रवचनोपनिषद्वेदिभिः यशोविजयवाचकैः अनेकान्तव्यवस्थाप्रकरणे “वस्तुतः केचिद् भावाः णि प्रतिनियतव्यञ्जकव्यङ्ग्याः केचिन्नेत्यत्र स्वभावविशेष एव शरणम्, कर्पूर-शरावगन्धादौ तथास्वभावदर्शनात्,
માટીની ગંધ જણાય છે, અન્યથા નહિ. આવો આપણને અનુભવ પણ છે.) તેથી ગંધવ્યંજક પાણીસ્પર્શના વિલંબના લીધે માટીના કોડિયામાં વિદ્યમાન એવી પણ ગંધ સર્વદા જણાતી નથી. પરંતુ ગંધભંજક પાણીસ્પર્શ હાજર થાય તો જ તેનું ભાન થાય છે. પરંતુ માટીના કોડિયામાં ગંધ સર્વદા જણાતી ન હોય તેટલા માત્રથી, નીરસ્પર્શના પૂર્વકાળમાં માટીના કોડિયામાં ગંધ અસત્ = મિથ્યા કે અસત્ય ન કહેવાય.
જ સ્વભાવવૈવિધ્યનો અપલાપ અશક્ય છે. (તતક્ઝ.) તેથી એવું સ્વીકારવું જોઈએ કે વસ્તુના કેટલાક ગુણો સ્વતઃ જ જણાય છે તથા કેટલાક ગુણો પ્રતિનિયત એવા અભિવ્યંજકથી વ્યંગ્ય હોય છે (વ્યંજકથી જણાતા હોય છે) - તેમાં વસ્તુસ્વભાવગત વિવિધતા એ જ કારણ છે. તેથી “અમુક વસ્તુગુણો સ્વતઃ જણાય છે અને અમુક વસ્તુગુણો વ્યંજકવ્યંગ્ય છે છે આવું કેમ? - આવી સમસ્યાનું સમાધાન આ સ્વભાવવૈવિધ્ય જ છે. સ્વભાવવૈવિધ્ય સિવાય અહીં વા બીજું કોઈ શરણ નથી. આ સ્વભાવવૈવિધ્યનો નિષેધ કરનારા આપણે કોણ ? બૌદ્ધ લોકો પણ વસ્તુના
સ્વભાવનું વૈવિધ્ય માટે જ છે. તેથી તો ધર્મકીર્તિ નામના બૌદ્ધ વિદ્વાને પ્રમાણવાર્તિક ગ્રંથમાં જણાવેલ સ છે કે “વસ્તુને જ જાતે આવું સ્વભાવવૈવિધ્ય ગમે તો તેમાં આપણે કોણ અટકાવનારા છીએ?”
રવભાવવૈવિધ્ય પ્રસિદ્ધ ક (તકુt.) જિનશાસનના ગૂઢ રહસ્યોને જાણનારા મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી ગણિવરે પણ અનેકાંતવ્યવસ્થા પ્રકરણમાં જણાવેલ છે કે “વસ્તુના કેટલાક ભાવો = પરિણામો પ્રતિનિયત વ્યંજકથી વ્યંગ્ય હોય છે. તથા કેટલાક પરિણામો ભંજકવ્યંગ્ય નથી હોતા. આ બાબતમાં તેનો વિશેષ પ્રકારનો સ્વભાવ એ જ શરણભૂત છે. કપૂરની ગંધ પોતાની જાતે જ વ્યક્ત થાય છે. જ્યારે માટીના કોડીયાની ગંધ પાણીસ્પર્શસ્વરૂપ વ્યંજક દ્વારા વ્યક્ત = જ્ઞાત થાય છે. આ પ્રમાણે કપૂરની ગંધમાં અને કોડીયાની ગંધમાં જુદા-જુદા સ્વભાવ દેખાય જ છે. તે જ રીતે વસ્તુનો સદ્ અંશ = અસ્તિસ્વભાવ સ્વતઃ વ્યક્ત થાય છે. તથા વસ્તુનો અસદ્ અંશ = નાસ્તિસ્વભાવ પરતઃ = પ્રતિયોગિજ્ઞાનથી વ્યક્ત થાય છે. તેનો