Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 112

१७२२
० नास्तिस्वभावस्य तुच्छत्वापत्तिः । સત્તા તે સ્વભાવઈ વસ્તુમાંહિ જણાઇ છઈ. તે માટઇ સત્ય છઈ. અસત્તા તે સ્વજ્ઞાનઈ પરમુખ- નિરીક્ષણ કરાઇ છઇ. તે માટઈ કલ્પનાજ્ઞાનવિષયપણઈ અસત્ય છઈ” – એહવું બૌદ્ધ મત છો, તે ખંડવાનઈ એ કહઈ છઈ - સત્તાની (જિમeપરિ તત્કાલ અસત્તા જે નથી હુરતી, તે વ્યંજક અણમિલ્યાના વશથી विपर्यासात्, न चेद् ? न व्यवतिष्ठते ।।” (आ.मी.१५) इति। अधिकञ्चाऽग्रे त्रयोदशशाखायां (१३/ 9) ચીમવિષ્યતિ
नयचक्रसारे देवचन्द्रवाचकैः “अन्यजातीयद्रव्यादीनां स्वीयद्रव्यादिचतुष्टयतया व्यवस्थितानां विवक्षिते न परद्रव्यादिके सर्वदैव अभावाविच्छिन्नानाम् अन्यधर्माणां व्यावृत्तिरूपो भावः = नास्तिस्वभावः” (न.च.सा. પૃ.૧૩૬) ફત્યુમ્ |
___ ननु सत्त्वं स्वत एव वस्तुनि ज्ञायते । अतः तत् पारमार्थिकम् । किन्तु असत्त्वं तु स्वज्ञानकृते ' परमुखप्रेक्षि, अभावबुद्धौ प्रतियोगिज्ञानस्य अपेक्षणात् । सत्त्वलक्षणप्रतियोगिज्ञानाऽभिव्यङ्ग्यत्वादेव ण असत्त्वस्य तुच्छत्वमिति बौद्धाऽऽशङ्कामपाकर्तुमाह - का अस्तित्ववद् = अस्तिस्वभाव इव नास्तित्वं = नास्तिस्वभावः व्यञ्जकविरहेण = प्रतिनियतव्यञ्जकविलम्बवशेन एव द्रुतं = झटिति न स्फुरति = न ज्ञायते, न तु नास्तिस्वभावविरहेण | -નાસ્તિસ્વભાવનો સ્વીકાર ન કરવામાં આવે તો વ્યવસ્થા કઈ રીતે ન સંભવે ? તે વાત આગળ તેરમી શાખાના પ્રથમ શ્લોકમાં સ્પષ્ટ થઈ જશે.
- નાસ્તિવભાવ શ્રીદેવચન્દ્રજીની દ્રષ્ટિમાં (નવ) નયચક્રસાર ગ્રંથમાં શ્રીદેવચન્દ્રજી ઉપાધ્યાયે નાસ્તિસ્વભાવને આ રીતે જણાવેલ છે કે “જે વિજાતીય દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયો પોતાના દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવસ્વરૂપે રહેલા હોય તેનો વિવક્ષિત પરદ્રવ્ય -ગુણ-પર્યાયમાં સર્વદા અભાવપણે અવિચ્છેદ છે. તેથી પરદ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયની વ્યાવૃત્તિસ્વરૂપ = બાદબાકીસ્વરૂપ જે ભાવ, તે જ પ્રસ્તુત દ્રવ્યાદિનો નાસ્તિસ્વભાવ છે.”
૨ નાસ્તિત્વ કાલ્પનિક ઃ બદ્ધ બૌદ્ધ :- (ના.) વસ્તુમાં સત્ત્વ = અસ્તિસ્વભાવ તો સ્વતઃ જ જણાય છે. એથી સત્ત્વ એ જ વી પારમાર્થિક વસ્તુધર્મ છે. પરંતુ અસત્ત્વ તો પોતાના જ્ઞાન માટે બીજાનું = પ્રતિયોગીનું મોઢું જુએ છે,
બીજાની અપેક્ષા રાખે છે. કારણ કે અભાવબુદ્ધિ પ્રત્યે પ્રતિયોગિજ્ઞાનની અપેક્ષા રહે છે. સત્ત્વસ્વરૂપ સ પ્રતિયોગીના જ્ઞાનથી અભિવ્યંગ્ય હોવાથી અસત્ત્વ તુચ્છ જ છે. જે પરમાર્થસત્ હોય તેને પોતાના જ્ઞાન
માટે બીજાના જ્ઞાનની અપેક્ષા શા માટે હોય? પરંતુ અસત્ત્વ પોતાના જ્ઞાન માટે સ્વપ્રતિયોગીના જ્ઞાનની અપેક્ષા રાખે છે. તેથી તે તુચ્છ છે.
છે નાસ્તિસ્વભાવ પારમાર્થિક ઃ જેન છે જૈન :- (અસ્તિત્વ.) હે બૌદ્ધો ! તમારી આ દલીલ વ્યાજબી નથી. (તેના નિરાકરણ માટે ગ્રંથકારશ્રી શ્લોકના ઉત્તરાર્ધમાં જણાવે છે કે, અસ્તિસ્વભાવની જેમ નાસ્તિસ્વભાવ તુરંત સ્કુરાયમાન નથી થતો. કારણ કે ત્યાં પ્રતિનિયત વ્યંજકનો વિલંબ થાય છે. કહેવાનો આશય એ છે કે “નાસ્તિસ્વભાવવિષયક