Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 124

* ध्वंसाऽप्रतियोगित्वं नित्यत्वम्
“प्रध्वंसाप्रतियोगित्वं नित्यत्वम्" इत्यस्याप्यत्रैव पर्यवसानम्,
'पोग्गले अणागयमणंतं सासयं समयं भविस्सतीति वत्तव्वं सिया ? हंता गोयमा ! तं चेव उच्चारेयव्वं " (भ.सू.१/४, सू.४१) इत्युक्तम् । अत्र पुद्गलपदेन परमाणोरेव ग्रहणम्, उत्तरत्र सूत्रे स्कन्धग्रहणाद् इति तद्वृत्तौ व्यक्तम् ।
यत्तु नैयायिकैः ‘प्रध्वंसाऽप्रतियोगित्वं = नित्यत्वमित्युच्यते तदप्यत्रैव तत्त्वार्थसूत्रोक्तनित्यलक्षणे शु पर्यवस्यति।
न च एवं घटस्य ध्वंसप्रतियोगितया नित्यत्वं व्याहन्येतेति वाच्यम्,
१७३४
णि
પ્રશ્ન :- ‘હે ભગવંત ! આ પુદ્ગલ વર્તમાન કાળને આશ્રયીને શાશ્વત સમયપ્રમાણ હોય છે તેવું શું કહી શકાય ?'
ઉત્તર :- હે ગૌતમ ! હા. તે પ્રમાણે કહી શકાય છે.'
પ્રશ્ન :- ‘હે ભગવંત ! આ પુદ્ગલ ભવિષ્યકાળમાં અનંત શાશ્વત સમય સુધી હશે કહી શકાય છે ?'
o o/૭
-
તેવું શું
ઉત્તર :- ‘હે ગૌતમ ! હા. તે જ પ્રમાણે કહી શકાય છે.' ઉપરોક્ત ભગવતીસૂત્રના સંદર્ભમાં ‘પુદ્ગલ’ શબ્દથી પરમાણુનું જ ગ્રહણ કરવાનું અભિપ્રેત છે. કારણ કે આગળના સૂત્રમાં ત્યાં સ્કંધનું ગ્રહણ કરેલ છે. આ પ્રમાણે ભગવતીસૂત્રવ્યાખ્યામાં શ્રીઅભયદેવસૂરિજી મહારાજે સ્પષ્ટતા કરેલ છે. નૈયાયિકનો જૈનમતમાં સમાવેશ
(પત્તુ.) નૈયાયિક વિદ્વાનો ‘પ્રધ્વંસની પ્રતિયોગિતાનો અભાવ એટલે નિત્યત્વ’ કહે છે તેનું પણ તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં જણાવેલ નિત્યના લક્ષણમાં જ પર્યવસાન થાય છે.
!!
સ્પષ્ટતા :- ‘ઘટ, પટ વગેરેનો નાશ થાય છે. તેથી ઘટ, પટ વગેરે ધ્વંસના પ્રતિયોગી = સંબંધી ા બને છે. તેથી તેમાં ધ્વંસની પ્રતિયોગિતા રહે છે. પરંતુ આત્માનો કદાપિ નાશ થતો નથી. તેથી આત્મામાં ધ્વંસની પ્રતિયોગિતા રહેતી નથી. આમ આત્મામાં રહેલ ધ્વંસનિરૂપિત પ્રતિયોગિતાનો અભાવ એ જ આત્મગત નિત્યત્વ છે' - આ પ્રમાણે નૈયાયિકો કહે છે. જૈનમતમાં જણાવેલ નિત્યસ્વભાવ તરફ જ પ્રસ્તુત નિત્યત્વલક્ષણ પ્રયાણ કરે છે. અહીં નૈયાયિકદર્શન અને જૈનદર્શન લગભગ સમાંતર ચાલે છે. * ઘટગત નિત્યતાની મીમાંસા
આ પ્રમાણે જે
શંકા :- (૧ ય.) ધ્વંસનિરૂપિત પ્રતિયોગિતાનો અભાવ એ જ જો નિત્યત્વ હોય તો ઘટ-પટ વગેરે પદાર્થ ધ્વંસના પ્રતિયોગી હોવાથી તેમાં નિત્યતા બાધિત થશે. જૈનમતમાં તો નિત્યસ્વભાવ એ દ્રવ્યનો સામાન્યસ્વભાવ છે. તેથી જૈનદર્શન મુજબ, દરેક દ્રવ્યમાં નિત્યસ્વભાવ રહે છે. પરંતુ ધ્વંસપ્રતિયોગિત્વાભાવને જ જો નિત્યત્વ કહેવામાં આવે તો તેવું નિત્યત્વ ઘટાદિ પદાર્થમાં ઉપરોક્ત રીતે બાધિત થશે. તેથી તૈયાયિકમત મુજબ નિત્યત્વનો સ્વીકાર કરવામાં જૈનોને અપસિદ્ધાંત દોષ લાગુ પડશે. 1. પુર્વાનઃ અનાગતમ્, અનન્તમ્, શાશ્વતમ્, સમય મવિષ્યતિ તિ વત્તવ્ય યાત્ ? હન્ત ગૌતમ ! તદ્ વ ઉન્નારયિતવ્યમ્॥