Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
१७२०
• अस्ति-नास्तिस्वभावसमर्थनम् । प यच्च बृहन्नयचक्रवृत्तौ “सर्वथैकान्तेन सद्रूपस्य न नियतार्थव्यवस्था, सङ्करादिदोषत्वाद्” (बृ.न.च.६९ जा वृ.पृ.३६) इत्युक्तं तदप्यत्रानुसन्धेयम् । सर्वथा = स्व-परद्रव्य-क्षेत्रादिप्रकारैः वस्तुनः सद्रूपत्वमेवेत्यभ्युपगमे _' मृण्मयो घटः पटरूपतामापद्येत तन्तुमयश्च पटः घटरूपतामापद्येत । इदमेवाऽत्र घट-पटयोः साङ्कर्यम् । 7 एवञ्च ‘घटो घटपदवाच्यः पटपदवाच्यो वा ? पटः पटपदवाच्यो घटपदवाच्यो वा ?' इत्यनिश्चयात् शे प्रतिनियतार्थव्यवस्थोच्छिद्येत । अतः परस्वरूपेण नास्तिस्वभावोऽपि कक्षीकर्तुमर्हतीति भावः। क यदपि नयचक्रसारे देवचन्द्रवाचकैः “अस्तित्वाऽभावे गुणाऽभावात् पदार्थे शून्यताऽऽपत्तिः। नास्तित्वाऽभावे rx कदाचित् परभावत्वेन परिणमनात् सर्वसङ्करताऽऽपत्तिः” (न.च.सा.पृ.१५१) इत्युक्तं तदप्यत्रानुयोज्यम् ।
“तथाऽनेकान्ततो वस्तु भावाभावोभयात्मकम् । यथा सत्त्वं स्वरूपेण पररूपेण चान्यथा ।।” (जै.वि.त.१/१९) । इति जैनविशेषतर्के यशस्वत्सागरोक्तिरत्र स्मर्तव्या।
જ સર્વ સર્વાત્મક થવાની આપત્તિ સ્પષ્ટતા :- સ્વકીય-પરકીય દ્રવ્ય-ક્ષેત્રાદિની અપેક્ષાએ સર્વ વસ્તુ અસ્તિસ્વભાવને ધારણ કરે તો ઘટ, પટ, મઠ વગેરે એકસરખા થવાની આપત્તિ આવશે. કારણ કે સર્વ દ્રવ્ય-ક્ષેત્રાદિની અપેક્ષાએ ઘટ, પટ જો સત = હાજર હોય તો ઘટ માટીસ્વરૂપે હાજર છે, તેમ તંતુ વગેરે સ્વરૂપે પણ હાજર થઈ જશે. તથા પટ જેમ તંતુસ્વરૂપે હાજર છે, તેમ માટી વગેરે સ્વરૂપે પણ હાજર થઈ જશે. તેથી તમામ વસ્તુ એકસરખી બનવાની આપત્તિ દુર્વાર બનશે.
નાતિવભાવ ન માનો તો સંકરાદિ દોષ | (ચવ્ય.) તથા બૃહદ્મયચક્ર ગ્રંથની વ્યાખ્યામાં જે જણાવેલ છે કે જો વસ્તુનું સ્વરૂપ સર્વથા = છે સર્વ પ્રકારે સત્ જ હોય તો સંકર વગેરે દોષના લીધે પ્રતિનિયત એવી વસ્તુવ્યવસ્થા સંભવી નહિ A શકે' - તે વાતનું પણ પ્રસ્તુતમાં અનુસંધાન કરવું. અહીં કહેવાનો આશય એ છે કે સર્વ પ્રકારે =
સ્વ-પર દ્રવ્ય-ક્ષેત્રાદિ સ્વરૂપે વસ્તુ જો સત્ = હાજર જ હોય તો માટીસ્વરૂપ એવો ઘટ તંતુસ્વરૂપ a બની જશે તથા તંતુસ્વરૂપ = તંતુમય એવો પટ મૃમ્ભય = માટીમય બની જવાની આપત્તિ આવશે.
આ જ અહીં ઘટ-પટનું સાંકર્ય જાણવું. એક વસ્તુનું સ્વરૂપ બીજી વસ્તુમાં જાય તે “સંકર' દોષ તરીકે અહીં અભિપ્રેત છે. તેથી “ઘટને ઘટ કહેવો કે પટ કહેવો ?” તથા “પટને પટ કહેવો કે ઘટ કહેવો?” તેનો નિર્ણય નહિ થઈ શકે. કારણ કે ઉપરોક્ત મત મુજબ ઘટ ઘટરૂપે અને પટરૂપે જણાશે. તથા પટ પટસ્વરૂપે અને ઘટસ્વરૂપે જણાશે. તેથી “આ ઘટ છે. તે પટ છે' - આવી પ્રતિનિયત પ્રસિદ્ધ વસ્તુવ્યવસ્થાનો ઉચ્છેદ થવાની આપત્તિ આવશે. તેથી સર્વત્ર પરસ્વરૂપે નાસ્તિસ્વભાવ માનવો જરૂરી છે.
4 અતિ-નાસ્તિવભાવ ન માનો તો... $ (૧) નયચક્રસારમાં ઉપાધ્યાય શ્રીદેવચન્દ્રજીએ જણાવેલ છે કે “જો અસ્તિસ્વભાવ ન હોય તો પદાર્થમાં ગુણનો ઉચ્છેદ થવાથી શૂન્યતાની આપત્તિ આવે. તથા નાસ્તિસ્વભાવ જો પદાર્થમાં ન હોય તો ક્યારેક પરભાવસ્વરૂપે = અન્યપદાર્થસ્વરૂપે પરિણમન થવાથી સર્વ પદાર્થોમાં સાકર્ષની આપત્તિ આવે.’ આનું અહીં અનુસંધાન કરવું. ‘તથા અનેકાન્તથી વસ્તુ ભાવાભાવઉભયાત્મક છે. જેમ સ્વરૂપથી
