Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 118

१७२८
• शराव-कर्पूरगन्धप्रतिभासविचारः । प दृष्टं = साक्षात्कृतम् इदं वैचित्र्यं = केचिद् भावाः सहकारिव्यङ्ग्यरूपाः केचिच्च न तथेति वैलक्षण्यं 'शराव-कर्पूरगन्धयोः। कर्पूरगन्धो हि स्वरसत एव भासते, शरावगन्धस्तु जलसम्पर्कादिति।
न च जलसम्पर्काच्छरावेऽभिनवगन्ध एवोत्पद्यते न तु प्रागुत्पन्न एव गन्धोऽभिव्यज्यत इति, ધર્મજ્ઞાનની સામગ્રીનો વિલંબ કઈ રીતે સંગત થઈ શકે ? માટે “ધર્મીશાન થવા છતાં અભિવ્યંજકના વિલંબથી પ્રતીય ભાવોની અભિવ્યક્તિ = બુદ્ધિ થવામાં વિલંબ થાય છે' - આવું કહી શકાતું નથી. મતલબ એ છે કે જો પ્રતીત્યભાવો પારમાર્થિક હોય તો અનામિકા આંગળીનું જ્ઞાન થતાં જ તેમાં રહેલ હૃસ્વત્વ, દીર્ઘત્વ વગેરે પ્રતીત્યભાવોનું ભાન થઈ જ જવું જોઈએ. મધ્યમા આંગળીના જ્ઞાનની કે કનિષ્ઠાના જ્ઞાનની તેને આવશ્યકતા શા માટે હોય ? પરંતુ જે માણસ મધ્યમા કે કનિષ્ઠા આંગળીને ન જુએ, ન જાણે તેને અનામિકામાં રહેલ હૃસ્વત્વ કે દીર્ઘત્વનું ભાન થતું નથી. તેથી સિદ્ધ થાય છે કે હૃસ્વત્વાદિ પ્રતીત્યભાવો આરોપિત છે, કાલ્પનિક છે, વાસ્તવિક નહિ.
થી સાપેક્ષ-નિરપેક્ષ ભાવની સિદ્ધિ છે ઉત્તરપલ :- (ડ્રષ્ટ.) તમારી આ દલીલ વ્યાજબી નથી. આનું કારણ એ છે કે અમુક ભાવો સહકારી કારણથી વ્યંગ્ય હોય છે તથા કેટલાક ભાવો તેવા નથી હોતા. આ પ્રમાણે ભાવોમાં = પદાર્થોમાં રહેલું વૈલક્ષણ્ય માટીના કોડિયાની ગંધમાં અને કપૂરની ગંધમાં સાક્ષાત્ જોવા મળેલ જ છે. કપૂરની ગંધ સ્વાભાવિક રીતે જ જણાય છે. જ્યારે કોડિયાની ગંધ તો પાણીના સંપર્કથી અભિવ્યક્ત થાય છે.
0 વિલક્ષણ ભાવોમાં વિરોધ નિરવકાશ છે સ્પષ્ટતા :- માટીના કોડિયાની ઉપર પાણી છાંટવામાં આવે તો તેની ગંધની અભિવ્યક્તિ થાય. છે અન્યથા નહિ. આથી તેની ગંધ સાપેક્ષ છે, જલસ્પર્શથી વ્યંગ્ય છે. જ્યારે કપૂરની ગંધ પોતાની જાતે ન જ ચારે બાજુ ફેલાય છે. કપૂરની ગંધના જ્ઞાન માટે જલસંપર્ક વગેરે અભિવ્યંજકની આવશ્યકતા રહેતી
નથી. તેથી કપૂરગંધ નિરપેક્ષ છે, વ્યંજકવ્યંગ્ય નથી. પરંતુ કોડિયાની ગંધ પરસાપેક્ષ = જલસંપર્કસાપેક્ષ A = જલસંપર્કવ્યંગ્ય હોવાથી મિથ્યા = અત્યંત તુચ્છ = સર્વથા અસત્ છે' - આવું કહી શકાતું નથી. પ્રથમ વરસાદ પડે ત્યારે ચોમાસામાં ખેતરની માટીની ગંધની અભિવ્યક્તિ થાય છે. વરસાદ પૂર્વે નહિ. પરંતુ જલસંપર્કવ્યંગ્ય હોવા માત્રથી “અનુભૂયમાન મૃત્તિકાગંધ મિથ્યા છે. માટી પરમાર્થથી ગંધશૂન્ય જ છે' - તેવું કહી શકાતું નથી. તે જ રીતે પ્રતિનિયત અભિવ્યંજકથી અભિવ્યંગ્ય હોવા માત્રથી “અણુત્વ -મહત્ત્વ, હ્રસ્વત્વ-દીર્ઘત્વ વગેરે પ્રતીત્યભાવો અસત્ છે, સર્વથા મિથ્યા છે' - તેમ કહી શકાતું નથી. ભાવો વિવિધ પ્રકારના હોઈ શકે છે. વિલક્ષણત્વને ધારણ કરવા છતાં તેવા ભાવોને પારમાર્થિક માનવામાં જેમ પ્રત્યક્ષવિરોધ વગેરે કોઈ પણ દોષ આવતો નથી, તેમ નીલ-પીતાદિ રૂપ કપૂર જેવા હોવાથી ધર્માનું જ્ઞાન થતાં તે જ સામગ્રીથી સ્વતઃ તેનું જ્ઞાન થઈ જાય છે. પ્રતિયોગીના જ્ઞાનસ્વરૂપ જલસંપર્કની તેમાં આવશ્યકતા નથી. જ્યારે અણુત્વ, મહત્ત્વ વગેરેનું જ્ઞાન માટીના કોડિયા જેવું છે. તે પ્રતિયોગિજ્ઞાનસ્વરૂપ જલસંપર્કથી પોતાનું જ્ઞાન કરાવે છે. તેમ છતાં તે બન્ને પારમાર્થિક જ છે.
જ જલસંપર્ક નૂતનગંધજનક : બૌદ્ધ . શંકા :- (ન ઘ.) પાણી છાંટવાથી માટીના કોડિયામાં નવી જ ગંધ ઉત્પન્ન થાય છે. “પાણીના