Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 86

१६९६
११/४
० देवसेनमतसमीक्षा 0 २] अस्तित्वादयः सामान्यगुणास्तु विवक्षयाऽपरिमिताः” इत्येव न्याय्यम् ।
अस्तित्वादयः सामान्यगुणास्तु पृथक्त्व-परिमाण-परिणामित्व-वाच्यत्वैकत्व-संयोग-विभाग प -परत्वाऽपरत्वादिभिः समन्विताः विवक्षयाऽपरिमिताः भवन्ति इत्येवाऽङ्गीकरणं न्याय्यम् । रा अत एव पारिणामिकभावनिरूपणावसरे तत्त्वार्थराजवार्तिके अस्तित्वाऽन्यत्वादयः जीवाजीववृत्तित्वात् - साधारणगुणतया दर्शिताः। तदुक्तम् अकलङ्कस्वामिना तत्त्वार्थराजवार्तिके “अस्तित्वान्यत्व-कर्तृत्व-भोक्तृत्व
-पर्यायवत्त्वाऽसर्वगतत्वाऽनादिसन्ततिबन्धनबद्धत्व प्रदेशवत्त्वाऽरूपवत्त्व-नित्यत्वादिसमुच्चयार्थः चशब्दः” (त.रा.वा. २२ २/७/१२) इति । प्रवचनसारवृत्तौ अमृतचन्द्राचार्येण अपि “तत्राऽस्तित्वम्, नास्तित्वमेकत्वमन्यत्वम्, द्रव्यत्वम्, क पर्यायत्वम्, सर्वगतत्वमसर्वगतत्वम्, सप्रदेशत्वमप्रदेशत्वम्, मूर्त्तत्वममूर्त्तत्वम्, सक्रियत्वमक्रियत्वम्, चेतनत्वमM चेतनत्वम्, कर्तृत्वमकर्तृत्वम्, भोक्तृत्वमभोक्तृत्वमगुरुलघुत्वं चेत्यादयः सामान्यगुणाः” (प्र.सा.२/३ आ.वृ.) इत्युक्तमिति ‘दश सामान्यगुणा' इति सामान्यगुणविभागप्रदर्शनं देवसेनस्य नैव युज्यते, न्यूनतादोषग्रस्तत्वादिति भावनीयम् । સ્વીકાર કરવો એ જ વ્યાજબી જણાય છે.
જ દેવસેનસંમત સામાન્યગુણવિભાગ ન્યૂનતાગ્રસ્ત , (ત્તિ) તે જ રીતે અસ્તિત્વ વગેરે દેવસેનદર્શિત સામાન્ય ગુણો પણ ફક્ત તેટલા જ નથી. કારણ કે પૃથક્વ, પરિમાણ, પરિણામિત્વ, વાચ્યત્વ, એકત્વ, સંયોગ, વિભાગ, પરત્વ, અપરત્વ વગેરે પણ સામાન્ય ગુણો જ છે. તેથી તે બધાનો સામાન્યગુણવિભાગમાં ઉમેરો કરવામાં આવે તો તેના સહિત સામાન્ય ગુણો તો વિવક્ષાથી અપરિમિત થઈ જાય – આવું માનવું જ વ્યાજબી છે. તેથી ફક્ત દશ જ સામાન્ય ગુણ નથી.
* દિગંબરમતે પણ સામાન્યગુણો અનેક છે # (ાત) સામાન્ય ગુણો દશ કરતાં વધુ હોવાથી જ તત્ત્વાર્થરાજવાર્તિક ગ્રંથમાં પારિણામિક ભાવનું આ નિરૂપણ કરવાના અવસરે અસ્તિત્વ, અન્યત્વ વગેરે ગુણો જીવ-અજીવમાં વિદ્યમાન હોવાથી સાધારણ ગુણ ગ તરીકે જણાવેલા છે. આ અંગે દિગંબરાચાર્ય અકલંકસ્વામીએ તત્ત્વાર્થરાજવાર્તિક ગ્રંથમાં કહેલ છે કે
અસ્તિત્વ, અન્યત્વ, કર્તૃત્વ, ભોસ્તૃત્વ, પર્યાયવન્ત, અસર્વગતત્વ, અનાદિસંતતિબંધનબદ્ધત્વ, પ્રદેશવત્વ, અરૂપવત્ત્વ, નિત્યત્વ વગેરેનો સમુચ્ચય કરવા માટે “ઘ' શબ્દનો તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં પ્રયોગ કરેલ છે.” પ્રવચનસાર ગ્રંથની વ્યાખ્યામાં દિગંબર અમૃતચન્દ્રાચાર્યએ પણ જણાવેલ છે કે “(૧) અસ્તિત્વ, (૨) નાસ્તિત્વ, (૩) એકત્વ,(૪) અન્યત્વ, (૫) દ્રવ્યત્વ, (૬) પર્યાયત્વ, (૭) સર્વગતત્વ, (૮) અસર્વગતત્વ, (૯) સપ્રદેશત્વ, (૧૦) અપ્રદેશત્વ, (૧૧) મૂર્ણત્વ, (૧૨) અમૂર્ણત્વ, (૧૩) સક્રિયત્વ, (૧૪) અક્રિયત્વ, (૧૫) ચેતનત્વ, (૧૬) અચેતનત્વ, (૧૭) કર્તૃત્વ, (૧૮) અકર્તુત્વ, (૧૯) ભોસ્તૃત્વ, (૨૦) અભોક્નત્વ, (૨૧) અગુરુલઘુત્વ વગેરે સામાન્ય ગુણો છે.” તેથી “સામાન્યગુણ દશ છે' - આ પ્રમાણે દેવસેનજીએ જે સામાન્યગુણવિભાગને જણાવેલ છે તે બિલકુલ સંગત નથી. કારણ કે તેવું માનવામાં નાસ્તિત્વ, એત્વ વગેરે ગુણોનો સમાવેશ ન થવાના લીધે વિભાગમાં ન્યૂનતા દોષ લાગુ