Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
१७१०
* स्वभावत्वावच्छेदेन गुणात्मकत्वाऽभावः
११/५
પંડિતે ભાખ્યા = *કહ્યા. નિજ નિજ કહેતાં આપ આપણા રૂપની મુખ્યતા લેઈ, અનુવૃત્તિ સંબંધ માત્ર સૢ અનુસરીનઈ સ્વભાવ છઈં, તે જ ગુણ કરી દાખ્યા = દેખાડ્યા.
सामान्यविशेषभेदभिन्नेषु गुणान्यता गुणभिन्नता देवसेनपण्डितेन उक्ता । स्वभावाः गुणा भवन्ति, षु नापि भवन्तीति अन्वयव्यतिरेकौ स्तः । अतः स्वभावेषु गुणान्यता इहोक्ता। स्वभावत्व-गुणत्वरा धर्मापेक्षया स्वभावाः गुणा न भवन्ति । अयमाशयः - गुणत्वावच्छिन्ना: स्वभावा भवन्ति किन्तु स्वभावत्वावच्छेदेन गुणात्मकता नास्ति इति स्वभावेषु गुणान्यत्वमुक्तम्।
ननु आमन्त्रणे, “प्रश्नाऽवधारणाऽनुज्ञाऽनुनयाऽऽमन्त्रणे ननु” (अ.को. ३/३/२४८) इति पूर्वोक्ताद् (९/६) अमरकोशवचनात्, निज-निजद्रव्यादिचतुष्टयस्वरूपप्राधान्यविवक्षया च अनुवृत्तिस्वरूपार्पणे क अन्वयसम्बन्धमात्रानुसरणे तु स्वभाव एव गुण उक्तो देवसेनेन । चकार इतरेतरयोगार्थे, “चाऽन्वाचये र्णि| समाहारेतरेतर-समुच्चये” (ए.का. ३०) इति एकाक्षरकाण्डे राघववचनात् तु भेदे दृश्यः, “हस्व-दीर्घा तु - तू भेदे प्रश्ने ध्यानेऽव्ययं द्वयम् ” ( ए.ना.मा.६३ ) इति एकाक्षरनाममालिकायां विश्वशम्भुवचनात् । एवं धर्मापेक्षया स्वभावा गुणा न भवन्ति, स्वद्रव्यादिचतुष्टयापेक्षया च स्वभावा एव गुणा भवन्ति ।
} &#
=
=
નથી પણ હોતા. સ્વભાવનું ગુણરૂપે હોવું તે અનુવૃત્તિ = અન્વય કહેવાય. તથા સ્વભાવનું ગુણસ્વરૂપે ન હોવું તે વ્યાવૃત્તિ = વ્યતિરેક કહેવાય. આથી સ્વભાવમાં ગુણભિન્નતા અહીં દેવસેનજીએ જણાવેલ છે. સ્વભાવત્વ અને ગુણત્વ નામના ધર્મની અપેક્ષાએ (=દૃષ્ટિએ) સ્વભાવ ગુણરૂપે નથી હોતા. મતલબ એ છે કે તમામ ગુણો સ્વભાવાત્મક હોય છે. પરંતુ બધા સ્વભાવ ગુણાત્મક નથી હોતા. તેથી સ્વભાવને ગુણથી ભિન્ન જણાવેલ છે.
* ગુણ અને સ્વભાવ વચ્ચે તફાવત *
=
(નનુ.) “(૧) પ્રશ્ન, (૨) અવધારણ, (૩) અનુજ્ઞા, (૪) અનુનય તથા (૫) આમંત્રણ - આટલા અર્થમાં ‘નન્નુ' જાણવો' - આવું પૂર્વોક્ત (૯/૬) અમરકોશ સંદર્ભમાં જણાવેલ છે. તે મુજબ અહીં મૂળ શ્લોકમાં ‘નનુ’ શબ્દ આમંત્રણ અર્થમાં પ્રયોજાયેલ છે. મૂળ શ્લોકમાં રહેલ ‘વ’ નો અર્થ છે ઇતરેતરયોગ ] = એકબીજાનું પરસ્પરમાં મળવું. એકાક્ષરકાંડમાં રાઘવજીએ જણાવેલ છે કે “(૧) અન્વાચય (અનેક કાર્યોમાંથી એક કાર્યનું ગૌણ હોવું), (૨) સમાહાર = સમૂહ, (૩) ઈતરેતરયોગ તથા (૪) સમુચ્ચય - આટલા અર્થમાં ‘=’ વપરાય.” તથા પૂર્વે જણાવેલ અનુવૃત્તિ-વ્યાવૃત્તિઉભય અપેક્ષાના બદલે અપેક્ષાભેદને દર્શાવવા ‘તુ’ જાણવો. વિશ્વશંભુએ એકાક્ષરનામમાલામાં કહેલ છે કે “હ્રસ્વ તુ અને દીર્ઘ તૂ આ બન્ને અવ્યય (૧) ભેદ = તફાવત, (૨) પ્રશ્ન અને (૩) ધ્યાન અર્થમાં વપરાય છે.” તેથી અર્થઘટન એવું થશે કે - ઓ ! ભાગ્યશાળી ! નિજ-નિજ દ્રવ્ય-ક્ષેત્રાદિ ચતુષ્કસ્વરૂપની મુખ્યતા અભિપ્રેત કરવાથી અનુવૃત્તિ સંબંધ માત્રને અનુસરવામાં આવે તો સ્વભાવ એ જ ગુણ છે. આ મુજબ દેવસેનજી જણાવે છે. તેમજ ધર્મની અપેક્ષાએ વિચાર કરીએ તો સ્વભાવો ગુણ નથી થતા. તથા સ્વદ્રવ્યાદિ ચતુષ્ટયની વિવક્ષાથી સ્વભાવો એ જ ગુણ થાય છે. આમ સ્વભાવ ગુણરૂપે છે તથા નથી.
ૐ ‘કહ્યા' પાઠ ફક્ત કો.(૧૩)માં છે.
